Een overzicht van publicaties die behulpzaam kunnen zijn bij de analyse van de systemische kenmerken van onze huidige samenleving. De lijst wordt regelmatig aangevuld. Een toelichting op de lijst is hier te vinden.
Laatste update: 13 augustus 2024
2024
Tim Sahay: Liberal Blindspots
Interview van Tim Sahay met Chris Shaw in Phenomenal World, februari 2024
Boerenprotesten alom. Radicaal rechts en extreem rechts domineren verkiezingsuitslagen. En de afkeer van de boodschap van klimaatneutraliteit en net zero grijpt om zich heen. Waar komt dit vandaan? Verschillende factoren spelen een rol. Er is grote narratieve afstand tussen de bepleiters van de net zero boodschap en middenklassers en arbeiders. De boodschap van opoffering en pijn moet vervangen worden door een positief toekomstbeeld. En het nog steeds dominerende liberalisme moet effectiever bestreden worden.
LINK
Jason Hickel, Morena Hanbury Lemos en Felix Barbour: Unequal exchange of labour in the world economy
Artikel in Nature Communications, juli 2024
De welvarende landen van het globale Noorden danken hun welvaart in belangrijke mate aan de toe-eigening van goedkope arbeid in het globale Zuiden. Deze overdracht vindt plaats via onder meer de ongelijke ruil tussen Noord en Zuid. Dit is al sinds decennia betoogd door kritische economen. Dit artikel is de weerslag van omvangrijk empirisch onderzoek dat deze stellingname onderbouwt.
LINK
Dani Rodrik, Laura Tyson en Thomas Fricke: From the Washington to the Berlin Declaration
Verklaring gepubliceerd door Project Syndicate, juni 2024
In mei 2024 vond een bijeenkomst plaats van leidende economen die bezorgd zijn om het (al dan niet veronderstelde) groeiende wantrouwen in de politiek en het economisch beleid. De ondertekening van de Berlijn Verklaring wordt geleid door Dani Rodrik, o.a. president van de prestigieuze International Economic Association. Onder de ondertekenaars bevindt zich ook Thomas Piketty. Zij constateren dat de neoliberale opvattingen en principes geen antwoord bieden op de diverse crises waarin wij verkeren. Zij bepleiten om de aanpak van die crises niet meer te laten leiden door opvattingen als de vrije markt. Want die vergroten juist maatschappelijke problemen als de groeiende ongelijkheid van inkomens en vermogens. Daarentegen moet economisch beleid gericht worden op gedeelde welvaart en betere banen. Klimaatbeleid moet gericht zijn op het combineren van beprijzingen met ambitieuze investeringen. En ontwikkelingslanden moeten kunnen beschikken over de nodige financiële en technologische middelen om klimaatbeleid te kunnen realiseren. Er groeit een nieuwe overeenstemming over een nieuw evenwicht tussen markten en collectieve actie.
LINK
The Economy of Tomorrow
Een discussion paper van het Climate Action Network Europe, Brussel, 2024
Dit rapport gaat uit van de kritiek op de heersende idee van economisch beleid. Centraal in de kritiek staat het dominante beleid van economische groei, hetgeen leidt tot allerlei vormen van overproductie en overconsumptie, met alle gevolgen van dien voor natuur en milieu. CAN pleit in dit rapport voor een economie van het genoeg en vertaalt dat in velerlei en nuttige aanbevelingen voor hoe beleidsmatig die economie naderbij te krijgen. En daarbij veel suggesties voor actiegroepen en andere veranderingsinitiatieven over hoe hiermee om te gaan.
LINK
Bhumika Muchhala: Een Bandung Woods in plaats van Bretton Woods. Voorstellen voor een NIEO II
Rapport van het Third World Network. Uitgave van de Nederlandse vertaling door globalinfo.nl
In 1972 vond in Santiago de Chile de derde VN-Conferentie over Handel en Ontwikkeling (UNCTAD) plaats. Daar werden door de Zuidelijke landen voorstellen gepresenteerd voor hervorming van de wereldeconomie. Dat pakket van kritische analyses en voorstellen werd gepresenteerd onder de benaming van Nieuwe Internationale Economische Orde – NIEO. Er is weinig terecht gekomen van dit initiatief, mede vanwege de sindsdien opgekomen en wereldwijd dominantie van de financialisering en re-kolonisering van de wereldeconomie. Vandaar het voorstel van Bhumika Muchhala van het Third World Network tot het opzetten van een NIEO II die in staat is om de macht van de financiële wereld in te dammen, de koloniale logica van het neoliberalisme ongedaan te maken en zich te ontkoppelen van zowel koloniale kapitalistische structuren als eurocentrische kennissystemen. Het plan bevat vele deel-analyses van de huidige wereldeconomie en diverse voorstellen tot hervorming.
LINK
Richard Bärnthaler en Ian Gough: Sufficiency: Towards a eco-soclal economy
Publicatie van Social Europe, 2024 Berlijn
In dit artikel pleiten de auteurs voor een economie van het genoeg. Maar zij gaan verder. Zij doen een poging om dat begrip te operationaliseren voor verschillende onderdelen van de economie waaronder de consumptie en de productie de belangrijkst zijn. Bijvoorbeeld: Welke zijn de eco-sociale grenzen? Welke de basisbehoeften? Daarvoor ontwikkelen zij conceptuele instrumenten. Zij gaan nog niet verder dan het conceptueel nivo. Bijvoorbeeld worden er geen instrumenten als statistische indicatoren ontwikkeld. Desalniettemin een zeer nuttig artikel.
LINK
Waardevol regeren: sturen op brede welvaart
Rapport van de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur (Rli), 2024
Dit rapport is een uitgebreid en serieus pleidooi om het begrip Brede Welvaart een effectief beleidsinstrument te laten zijn. Daarvoor biedt het een keur van operationaliseringen van het begrip en hoe daarmee in de beleidsvorming en uitvoering om te gaan. Bijvoorbeeld is het noodzakelijk om de haast klassieke indeling in kapitaalsgroepen: economisch kapitaal, natuurlijk kapitaal, sociaal kapitaal verder uit te werken en mee te nemen in het beleid. Daarbij gaat de Raad impliciet uit van een eng begrip van de economie, namelijk het gemonetariseerde deel van de ecosociale werkelijkheid. Bovendien worden de vele beperkingen van dat begrip, waaronder evidente fouten, niet meegenomen. Dat alles neemt niet weg dat het rapport vele en nuttige voorstellen doet van operationaliseringen van het begrip Brede Welvaart met als onderliggend pleidooi om dat begrip eindelijk eens serieus te nemen.
LINK
Postgroei en geopolitiek – Mondiale uitdagingen voor een Europese Unie voorbij de groei
Publicatie van de Green European Foundation, januari 2024.
Deze publicatie van de samenwerkende ‘Groene’ Europese wetenschappelijke bureaus bevat een aantal interviews en essays over de postgroei. Daarbij wordt uitgegaan van de constatering dat postgroeibeleid verbonden moet worden aan het Europese geopolitieke beleid. Bijvoorbeeld de intensivering van de samenwerking met landen van het Mondiale Zuiden. Onduidelijk is wat nu precies bedoeld wordt met postgroei. In deze publicatie is als rode draad te vinden: economische groei kan niet meer. Ook economische groei wordt niet nader omschreven. Maar uit de tekst is af te leiden dat het gaat om groei van het BBP en de daaraan gekoppelde krimp van het verbruik van grondstoffen e.d. Ondanks deze onduidelijkheden moet worden vastgesteld dat deze publicatie zeer lezenswaardig is. Met name de aanbevelingen verdienen brede aandacht. Daarbij is opvallend dat postgroei terecht gekoppeld wordt aan brede maatschappelijke ontwikkelingen als op gebieden van democratie, wapenexport en mensenrechten.
LINK
David R. Boyd: Business, planetary boundaries, and the right to a clean, healthy and sustainable environment. Report of the Special Rapporteur on the issue of human rights obligations relating to the enjoyment of a safe, clean, healthy and sustainable environment
Rapport voor de VN Algemene Vergadering, 22 pagina’s + bijlagen
Dit rapport van speciale VN rapporteur David R. Boyd signaleert een grote verantwoordelijkheid van de grote bedrijven en van de Ultra Rich voor de groeiende overschrijding van de ecologische grenzen en de toenemende sociale ongelijkheid. Daarmee zijn zij strijdig met de mensenrechten. Oproepen tot vrijwillige verandering van hun verdienmodellen en levensstijlen hebben nauwelijks tot geen resultaat. Er is dringend behoefte aan een paradigma verandering, inclusief wetgeving en fiscale en andere maatregelen om bedrijven desnoods te dwingen tot substantiële verandering van hun praktijken.
LINK
Jonas van der Slycke: Hoe we kunnen bloeien zonder groei – 11 werven voor een inclusieve en duurzame welzijnseconomie samenleving
In Samenleving & Politiek 31(1), januari 2024
11 Beleidsvoorstellen voor een andere en betere economie, van een kortere werkweek tot en met een democratische euro.
LINK
Effective, inclusive, and sustainable multilateral actions to tackle climate change, biodiversity loss and pollution
Rapport van UNEP, 36 pagina’s.
De in voorjaar 2024 in Nairobi gehouden ministeriële VN conferentie over klimaatverandering, biodiversiteit en vervuiling heeft een groot aantal concrete en verstrekkende aanbevelingen opgeleverd die kunnen bijdragen tot een structurele aanpak van bovengenoemde probleemvelden. Daarbij wordt met klem de noodzaak van erkenning van de urgentie van deze vraagstukken herbevestigd, in vervolg op eerdere VN conferenties. Helaas heeft deze conferentie in Nederland weinig aandacht gekregen.
LINK
2023
Health for All – transforming economies to deliver what matters: final report of the WHO Council on the Economics of Health for All
Rapport van de Wereldgezondheidsorganisatie, 76 pagina’s.
Dit rapport van de Raad van de WHO bepleit een andere manier van denken en doen op gebieden van beleidsvorming over economie van gezondheid en gezondheidszorg voor allen. Belangrijk vertrekpunt daarbij is dat bij toekenning van economische waarde en bij economische metingen primaat wordt gegeven aan zaken die er echt toe doen, in plaats van het steeds maar zoeken naar mogelijkheden om het BBP van landen te maximaliseren. Financiering van de gezondheidszorg moet gezien worden als een langetermijninvestering. Innovatie moet worden gezien als een collectieve activiteit, en niet als resultaat van de inspanning van één overheidsinstelling of onderneming. Het rapport bevat diverse aanbevelingen waaronder deelname aan de Wellbeing Economy Alliance.
LINK
Joseph J. Merz et al.: World scientists’ warning: The behavioural crisis driving ecological overshoot
In Science Progress (Sage Journals). 20 September 2023
De auteurs van dit paper waarschuwen voor een diepgaande crisis in het menselijk bestaan. De gebruikelijke vormen van beleid om de ecologische crisis te voorkomen dan wel de gevolgen daarvan te bestrijden met allerlei interventies zijn resource intensive en symptoom bestrijdend en dragen niet bij aan een echte verkleining van de ecologische overshpoot. Zij pleiten voor een diepgaande aanpak van de ecologische crisis door erkenning en aanpak van drie drivers van de overshoot: economische groei, marketing en pronatalisme die op hun beurt verantwoordelijk zijn voor de belangrijkste verschijnselen van de overshoot: consumptie, verspilling en bevolkingsgroei.
LINK
Mariana Mazzucato: De consultancy-industrie: Hoe consultants bedrijven verzwakken, overheden uithollen, economieën schaden
In De Groene Amsterdammer, 18 mei 2023.
Regeringen en bedrijven huren consultancybureaus in voor advies over een beter klimaatbeleid. Dit blijkt vaak slechts voor de bühne. In werkelijkheid dienen de adviseurs vooral de belangen van hun lucratieve klanten. Daarmee maken ze de Aarde verder kapot.
LINK
Tim Jackson: Zonder de zorg is er geen economie
Interview met Elke van Riel, Vrij Nederland, 21 september 2023
Niet (groene) groei maar gezondheid zou het richtinggevende principe van de economie moeten zijn. ‘Balans is een veel beter uitgangspunt dan groei.’ Het zou een totaal andere samenleving opleveren als niet materiële welvaart en economische groei, maar gezondheid het doel van de economie zou zijn. ‘Steeds duidelijker blijkt dat het op groei gerichte kapitalisme een doodlopende weg is. Het heeft rijkdom gebracht, maar er ook toe geleid dat het klimaat ontspoort, de natuur wankelt, de ongelijkheid toeneemt en ons welzijn steeds meer onder druk staat’. Jackson pleit daarom voor een postgroei-samenleving, en volgens hem kan een zorgeconomie daarvoor de blauwdruk bieden.
LINK
Martijn van der Linden: The digitalization of money.
Niet-gepubliceerde lezing, 14 pagina’s.
In deze lezing schetst Martijn van der Linden de ontwikkeling van de digitalisering van het geldstelsel. Daarbij onderscheidt hij drie fasen. De eerste is die van de digitalisering van het financiële verkeer: in snel tempo is de rol van fysiek geld grotendeels afgebroken, wie betaalt er nog met ‘echt geld’? De tweede fase is die van de ontwikkeling van de cryptocurrencies, zie de bitcoins. En tegenwoordig is alle private geld digitaal; de derde fase. Dat betreft niet het publieke geld dat de overheden gebruiken. De overheden zijn in feite de controle over het geldverkeer kwijtgeraakt. Het nieuwe geldstelsel kent verschillende systemische gebreken die gemakkelijk kunnen leiden tot enorme economische verstoringen. Het wordt tijd dat de centrale banken hun rol gaan herzien. Niet meer die van de bank der banken. Maar als dè monetaire autoriteit van de burgers en hun belangen.
LINK
Jason Hickel: The Double Objective of Democratic Ecosocialism.
In Monthly Review – An Independent Socialist Magazine. September 2023, Volume 75 nummer 4.
Jason Hickel vertrekt in dit artikel vanuit de waarnemeing dat wij geconfronteerd worden met een dubbele crisis die beide met elkaar verbonden zijn: een ecologische crisis: verschillende planetaire ecologische grenzen worden tot een gevaarlijk niveau overschreden. Daarnaast een sociale crisis: meerdere miljarden mensen in vooral, maar niet uitsluitend, de perifere landen hebben geen toegang tot basale goederen en diensten. Dat heeft alles te maken met de kapitalistische dominantie en perverse systemen van productie. Daar tegenover moeten andere vormen van maatschappelijke productie ontwikkeld worden, zoals 130 jaar geleden ontwikkeld door Peter Kropotkin. Hickel doet verschillende voorstellen om dat handen en voeten te geven, waaronder uitbreiding en het decommodiceren van universele publieke diensten.
LINK
Gerrit Stegehuis: Een pleidooi voor Universele Basisdiensten.
Platform Duurzame en Solidaire Economie, 8 september 2023. Online artikel, zonder paginanummers.
De crises rond klimaat en verlies van biodiversiteit maken duidelijk dat het streven naar economische groei onhoudbaar is, en dat onze mondiale ecologische voetafdruk drastisch teruggebracht moet worden. Daarbij mogen mensen met lage inkomens niet de dupe worden. Universal Basic Services (UBS) of Universele Basisdiensten (UBD) kunnen een belangrijke rol spelen bij het verkleinen van die ecologische voetafdruk, op een rechtvaardige manier. Ieder mens heeft er recht op te kunnen voorzien in de basisbehoeften voor het leiden van een behoorlijk bestaan. Voor de basisbehoeften gezondheidszorg, voedsel, huisvesting en mobiliteit wordt kort geschetst hoe de daarvoor noodzakelijke basisdiensten zekerheid zouden kunnen verschaffen, en welke voordelen die zouden kunnen bieden.
LINK
Stale Hogerson: Neither Productivism nor Degrowth – Thougths on ecosocialism.
In Spectre, 4 september 2023. Online artikel, zonder paginanummers.
In eco-marxistische en eco-socialistische kringen dreigt een polarisatie tussen socialistisch ecomodernisme enerzijds en degrowth anderzijds. Deze discussie wordt bemoeilijkt doordat veel begrippen niet gedefinieerd zijn en te gemakkelijk wordt gedebatteerd in termen van dichotomieën. Dat vervuilt de discussie. Socialistische klassenstrijders moeten in de jaren 2020 erkennen dat wij niet door kunnen gaan met oneindige economische activiteiten op een begrensde planeet, laat staan oneindige overvloed van fysieke zaken. Evenmin kunnen wij de werkende klasse mobiliseren met de centraal stelling van het bevorderen van minder groei. Wij hebben behoefte aan eco-socialistische transitie-programma’s voor een wereld die voorrang geeft aan humane behoeften binnen ecologische grenzen. En dat zonder ons te verliezen in “groei”.
LINK
William Rees en Mathis Wackernagel: Ecological Footprint Accounting: Thirty Years and Still Gathering Steam.
Artikel in Environment: Science and Policy for Sustainable Development, 65(5): 5-18.
Mathis Wackernagel (verbonden aan het Global Footprint Network in Oakland, Californië) en William E. Rees (verbonden aan The University of British Columbia) kunnen gezien worden als de aartsvaders van de ecologische voetafdruk. Die maatstaf van het gebruik van natuurlijke hulpbronnen heeft zich ontwikkeld tot een van de belangrijkste instrumenten in de ecologische discussies en onderzoek. Zij heeft ook geleid tot het begrip overshoot, ook zo’n niet meer weg te denken begrip. Dit artikel is zeer nuttig voor iedereen die zich met de ecologische crisis bezig houdt. Het artikel legt nog eens duidelijk uit wat de voetafdruk voorstelt en hoe die wordt berekend. Het gaat ook in op de verschillende kritieken die tegen het begrip worden ingebracht. En uiteraard is het artikel ook een pleidooi om ernst te maken van de verkleining van de voetafdruk, ondanks de consequenties voor de concrete leefwijzen waar mensen aan gehecht zijn. Het artikel sluit af met een oproep: “Do you believe that you need to prepare yourself for the future of climate change and resource constraints? If so, then do it. If you can show that self-preparation is likely to pay off, then others will take notice and start to imitate your actions. This may be one of the most powerful contributions to ending overshoot by design.”
LINK
Brigit Toebes en Jochen Mierau: Tijd dat de overheid aan haar zorgplicht gaat voldoen.
Artikel in De Correspondent, september 2023.
De volksgezondheid holt achteruit en de gezondheidsverschillen nemen toe. Om het tij te keren moet de overheid eindelijk écht werk maken van preventie. We hebben al stikstofnormen; waarom geen wettelijke gezondheidsnormen?
LINK
S. Lorek, K. Power and N. Parker: Economies that Dare to Care – Achieving social justice and preventing ecological breakdown by putting care at the heart of our societies.
Hot or Cool Institute, Berlin 2023. Rapport, 67 pagina’s.
In Nederland bepleiten Thera van Osch e.a. sinds al enkele decennia om de economie te problematiseren en te organiseren vanuit de principes van de zorgeconomie, zie (zie o.a. Towards a Caring Economic Approach). Over dit thema is nu een internationaal rapport verschenen samengesteld op basis van de inbreng van enkele tientallen onderzoekers en onderzoekinstellingen. Het rapport bepleit dat zorg in het hart van de economie geplaatst wordt zowel wat de economische theorie en beschrijving van de werkelijkheid aangaat als het concrete beleid. Daarbij wordt een holistische benadering gevolgd waarbij zorg voor mensen èn natuur bepleit wordt. Care is celebrated as the basis of well-being; care is shared fairly, valued and given status; care activities are supported with time and resources, fair access to natural resources, within healthy environments, low carbon emissions and low resource use, within planetary boundaries regardless of gender, race, class or wealth. Daartoe worden diverse concepten en beschrijvingen van de zorgeconomie ontwikkeld. Ook wordt een groot aantal projecten en programma’s beschreven. Op basis hiervan worden veel en bruikbare beleidsaanbevelingen gedaan.
LINK
Timothy M. Lenton et.al.: Quantifying the human costs of global warming
Artikel in Nature Sustainability 22 mei 2023.
In dit artikel kijken de auteurs niet naar gevolgen van klimaatverandering in termen van geld maar in aantallen mensen (en waar) die de gevolgen dragen van een stijging van de gemiddelde temperatuur van 2.7 graden Celsius. Daarbij gaan zij ervan uit dat een gemiddelde temperatuur van 29 graden en hoger tot onleefbare levensomstandigheden zullen leiden, met o.a. stijging van aantallen sterfte gevallen en daling van productiviteiten. Die gevolgen zullen zich allereerst manifesteren in landen die nu al te maken hebben met te hoge temperaturen, als India en Pakistan. Maar zij wijzen er ook op dat de gevolgen wereldwijd zullen zijn. Ook in gebieden als Nederland, al was het maar vanwege het toenemende aantal te verwachten conflicten en migratie stromen. Nog steeds kan beleid ontwikkeld worden om de gemiddelde temperatuurstijging te beperken tot 1.5 graden Celsius en dus met veel minder menselijke slachtoffers.
Bijzonder van dit artikel is onder meer dat de auteurs uitdrukkelijk afstand nemen van het berekenen van gevolgen in monetaire termen. Dat zien zij als onethisch. Want dan komen de rijken er meer als slachtoffer uit dan de armen, omdat de rijken meer te verliezen hebben. Het gaat de auteurs om de human costs.
LINK
Imagining Europe Beyond Growth
Brochure uitgegeven door onder meer het European Environmental Bureau (EEB), 2023.
Met bijdragen van onder meer Kate Raworth, Christian Felber en Peter Nitsche-Whitfield over de toekomst van Europa en het economisch denken. Degrowth wordt steeds meer gemeengoed.
LINK
EU Wellbeing Economy Coalition: Our Vision
Brochure van de EU Wellbeing Economy Coalition over hun kijk op de toekomstige economie, met (korte) operationaliseringen op verschillende gebieden als democratie, eerlijkheid en natuur. Aan de coalitie nemen verschillende Europese bewegingen deel, waaronder Friends of the Earth, Seas at Risk, en World Wildlife Fund
LINK
John Huige: Hoop systemisch onderzoeken; Van destructiedriehoek naar winnaarsdriehoek; Mondiale opgaven en kansen in kort systemisch verband
In velerlei opzichten staat de wereldsamenleving er slecht voor. Wij verkeren in een neerwaartse spiraal ondanks vele initiatieven om het tij te keren. Om te begrijpen waarom dat is moeten wij deze ontwikkeling systemisch onderzoeken. In dit artikel wordt die systemische analyse samengevat in de destructiedriehoek met aandacht voor drie deelsystemen: Aandeelhouderskapitalisme, De Overheid als Facilitator, en Burgers en Consumenten. Vervolgens wordt ingegaan op mogelijkheden tot systemische veranderingen die uitzicht bieden op een samenleving waarin positieve krachten domineren.
LINK
2022
Eliane Bakker: Meino Smit over Duurzame Landbouw in 2040
Interview in Lenteland 2022.
Onderzoeker en bioboer Meino Smit promoveerde in 2018 met zijn proefschrift ‘De duurzaamheid van de Nederlandse landbouw’. Op basis van uitvoerig en gedegen onderzoek bracht hij in kaart met welke inzet van land, energie en grondstoffen de landbouw in Nederland functioneert. Een van de belangrijkste conclusies: de huidige Nederlandse landbouw kost veel meer energie dan dat ze opbrengt. In vergelijking met 1950 zijn we er – anders dan we meestal horen – niet op vooruitgegaan. Op veler verzoek heeft hij zijn proefschrift verwerkt tot een voor leken toegankelijke versie met een toegevoegd politiek laagje. In zijn boek ‘Naar een duurzame landbouw in 2040′ schetst hij ook een toekomst voor de Nederlandse landbouw, die voor vele agro-ecologische boeren een grote inspiratiebron is. Lenteland ging met hem in gesprek om te leren van zijn inzichten.
LINK
Béla Galgóczi en Philippe Pochet: Welfare states confronted by the challenges of climate change: a short review of the issues and possible impact
Artikel in Transfer, ETUI Brussel, 2022
As the impact of climate change appears to make itself felt over the long term and cumulatively, we face profound changes in terms of energy production, consumption and production. The question therefore is whether these changes will be incremental or radical. ILO underlines, ‘A shift to a green economy implies a radical change in the current development paradigm, which requires broad social support. Unlike previous “revolutions”, policy responses cannot be purely technological or economic in nature’. To change our consumption and production patterns quickly, an open discussion about economic growth is needed, including also discussion of institutional capacity and feasibility to achieve such challenges.
In: Transfer 2022, Vol. 28(3) 307–316
Béla Galgóczi: From a ‘just transition for us’ to a ‘just transition for all’
Artikel in Transfer, ETUI Brussel 2022
This article demonstrates that, given the complexity of inequalities in the climate-environment-social nexus, fragmented policies for a just transition that focus on only one dimension of inequality will not deliver the results needed to justify proclaiming a ‘just transition for all’. By reframing the sustainability trilemma for the case of the climate emergency and deconstructing the concept of a ‘just transition’ based on the relevant literature and selected case studies, we shall highlight some of the concept’s inherent contradictions. The article will argue that a holistic approach requires a reframing of the role of the welfare state.
In: Transfer 2022, Vol. 28(3) 349–366
John Huige: Marktfalen: gesneuveld in de klimaatoorlog
Artikel in Loving Geopolitics Jaargang 1 winter 2022/23.
Marktfalen is in de orthodoxe economie een uitzondering op de gangbare theorie dat in het proces van vraag en aanbod op markten er altijd evenwicht ontstaat. In de praktijk van alle dag is marktfalen een systemisch gegeven omdat prijzen vrijwel nooit de uitkomst zijn van vrije markten. In de meeste gevallen is er sprake van dominantie van een of enkele marktpartijen. Eens te meer kan de oplossing van grote maatschappelijke en ecologische vraagstukken als het klimaat niet worden overgelaten aan de vrije markt. Het is onvermijdelijk om de economie in te richten als een oorlogseconomie.
LINK
European Environment Agency: Growth without economic growth
Briefing van het EEA.
Economic growth is closely linked to increases in production, consumption and resource use and has detrimental effects on the natural environment and human health. It is unlikely that a long-lasting, absolute decoupling of economic growth from environmental pressures and impacts can be achieved at the global scale; therefore, societies need to rethink what is meant by growth and progress and their meaning for global sustainability.
LINK
John Huige: Naar een solidaire en duurzame samenleving
De slides van de presentatie die door PDSE-lid John Huige in december 2022 werd gehouden in Assen, zijn hier beschikbaar.
LINK
Maarten Keune et al.: Arbeid en Arbeidsverhoudingen in de Platformeconomie
Webinar van de Nederlandse Vereniging voor Arbeidsverhoudingen (NVA).
Geeft een duidelijke uitleg en analyse van het wereldwijde en dominante stelsel van de Platformeconomie.
LINK
Carlijn Kingma: Het waterwerk van ons geld
Deze video, gemaakt voor een tentoonstelling in het Rijksmuseum Twenthe in Enschede, geeft een duidelijke en mooi getekende beschrijving van ons geldstelsel.
LINK
Ali Rae: Our obsession with economic growth is deadly
Deze video, uit de serie All Hail the Planet van Al Jazeera, geeft een duidelijke uitleg van de noodzaak om het beleid van economische groei te verlaten.
LINK
Suzanne Kröger: Het blijkt keer op keer: ‘Als klimaatbeleid niet sociaal is, mislukt het’
Interview met Jason Hickel. Tijdschrift De Helling, oktober 2022.
Klimaatbeleid veronderstelt een diepgaande verandering van het economisch stelsel. Bijvoorbeeld moet het beleid van economische groei worden verlaten. De overheid heeft een verregaande verantwoordelijkheid voor de totstandkoming van het economische beleid. In het interview worden verschillende en concrete suggesties gedaan voor onderdelen van deze transformatie.
LINK
Andreas Bieler: The Critique of Commodification: Moving towards a use-value society.
Andreas Bieler bespreekt het nieuwste boek van Cristoph Hermann: The Critique of Commodification – Contours of a Post-Capitalist Society.
Met commodificatie wordt bedoeld de omzetting van een goed of dienst naar een product dat kan worden gekocht of verkocht. Die omzetting is in essentie een overgang van gebruikswaarde (welke behoeften kunnen met een product worden bevredigd) naar ruilwaarde (wat kan er aan verdiend worden). Dit proces heeft nefaste gevolgen. Behoeften die niet verbonden zijn met koopkracht worden verwaarloosd. Bijvoorbeeld water: in veel landen is water een koopwaar. Als je niet kunt betalen dan wordt je de toegang tot water ontzegd. Essentiele vormen van behoeftebevrediging worden ondergeschikt gemaakt aan winstgevendheid. Zie bijvoorbeeld de huizenmarkt. De financialisering van de landbouw heeft geleid tot hoge prijsstijgingen. Hermann bepleit een overgang naar een post-kapitalistische samenleving, in essentie een overgang van een samenleving gedomineerd door ruilwaarden naar een gedomineerd door gebruikswaarden. Drie elementen in dat proces zijn cruciaal: democratisering, verduurzaming en solidariteit.
LINK
Willem Hoogendijk: Zijn de boeren wel aan het goede adres?
De agrarische sector is het slachtoffer van een kapitalistische geldgedreven groeidwang en continue productie. Dat vraagt om een ‘grote ommekeer’ met nieuwe vormen van lokale economieën.
LINK
John Huige: Hoe nieuwe oorlogen te voorkomen.
Het artikel verscheen in het tijdschrift Loving Geopolitics.
We besteden terecht veel aandacht aan de oorlog van Poetin tegen Oekraïne. Natuurlijk heeft de bloeddorstige oorlog ons verrast, maar als we willen vermijden dat nieuwe oorlogen werkelijkheid worden – bijvoorbeeld rond water, vluchtelingenstromen, voedsel of energie – dan is een mobilisatie van burgers en welwillende overheden urgent. We moeten op langere termijn en vanuit systemen denken. Het gaat niet om het aanpassen van het bestaande systeem, maar om het kantelen van het systeem.
LINK
2021
De Imperiale levenswijze in historisch perspectief (The Imperial Mode of Living)
Paper voor een internationale workshop gehouden in Amsterdam, september 2021 (Vertaling uit het Engels: Kees Hudig)
In hoeverre profiteren de loontrekkenden in de geavanceerde kapitalistische landen van de uitbuiting van loontrekkenden in minder ontwikkelde landen? En wat zijn de ecologische gevolgen van deze mondiale ongelijkheid? De term “Imperial Mode of Living” (IMoL) verwoordt dit probleem. Het verwijst naar dominante patronen van productie, distributie en consumptie die diep geworteld zijn in de dagelijkse praktijken van het mondiale Noorden en in toenemende mate ook in de opkomende landen van het mondiale Zuiden. De vooronderstelling is dat in bepaalde historische fasen, en op basis van een samenhang tussen productie- en consumptienormen, een hegemonische – of anders gezegd algemeen aanvaarde en institutioneel gewaarborgde – levenswijze kan ontstaan die diep geworteld is in de dagelijkse praktijken van de mensen, beschermd wordt door de staat, en geassocieerd wordt met bepaalde concepten van vooruitgang – computers moeten steeds krachtiger worden en voedsel en kleding steeds goedkoper –, ongeacht de sociale of ecologische omstandigheden waaronder zij worden geproduceerd.
LINK
Ian Gough: Two scenarios for sustainable welfare – New ideas for an eco-social contract
ETUI Working Paper 2021-12
More and more nation states are now committing to net-zero carbon by 2050 at the latest, which is encouraging, but none have faced up to the transformation of economies, societies and lives that this will entail. This paper considers two scenarios for sustainable welfare and discusses the implications for contemporary incomes, jobs and welfare states. It is necessarily restricted to the EU and similarly rich countries of the developed world. The first scenario is the Green New Deal framework to decarbonise the economy whilst addressing the distributional and welfare issues this would involve. This paper argues that expanded public provision of ‘essentials’ would be a necessary social component of this strategy. The second scenario goes further to counteract runaway private consumption by building an economy of egalitarian sufficiency with ceilings to income, wealth and consumption. This would require a further extension of labour market and welfare state interventions. The paper provides a framework for mapping and developing these two distinct approaches and for identifying a range of policy options on jobs and incomes.
LINK
Jan Juffermans: Draagvlak voor een welzijnseconomie groeit
Artikel in tijdschrift Milieu juni 2021, nr. 4.
Helaas heeft 50 jaar milieubeleid niet kunnen voorkomen dat we nu voor min of meer onmogelijke opgaven staan. Met name de gevaarlijke klimaatontwrichting, de dramatisch gekelderde biodiversiteit en de verspreiding van schadelijke stoffen zijn verre van opgelost. Kan de overstap naar een welzijnseconomie zorgen voor een ommekeer?
LINK
Towards the Wellbeing Economy – What does it mean for public, environmental and financial policy
Rapport van de van de Think Tank of Young Economists.
The world is facing a significant amount of problems. Most acutely are the coronavirus pandemic and the socioeconomic crisis it has caused. There are, however, many longer running issues, such as climate change, rising inequality, financial instability, biodiversity loss, increasingly precarious and stressful working lives, growing power concentrations, and resource depletion. The economy is at the core of many of these issues and as a result there is a growing recognition that our economy has to be fundamentally reformed to solve these problems.
LINK
Julieta Haidar and Maarten Keune: Introduction: Work and Labour Relations in Global Platform Capitalism.
Het boek is verschenen bij Elgaronline.
Platform kapitalisme is een wereldwijd fenomeen. Digitale bedrijven als Alibaba, Facebook, Alphabet, Amazon, Tencent of Uber omspannen de aardbol en lopen voorop in het proces van vernieuwing van de mondiale kapitalistische verhoudingen. Daarbij maken zij gebruik van de meest recente digitale mogelijkheden, en worden gedragen door de dominante neoliberale ideologie. Dit leidt tot versplintering van de arbeidsverhoudingen, met haast onwrikbaar sterke machtsposities van deze ondernemingen, en dus tot nieuwe mogelijkheden van uitbuiting van de arbeidskracht. Daarmee bieden zij nieuwe mogelijkheden aan het financiële kapitaal voor winstgevende beleggingen. De organisaties van loontrekkenden, dus de vakbeweging, hebben de opdracht om te komen tot nieuwe vormen van organisatie, en daarmee tot ontwikkeling van effectieve tegenmacht.
LINK
Lou Keune: Degrowth en dekolonisering.
Zonder krimp redden wij het niet. Wij kunnen niet buiten de grenzen blijven die natuur en milieu ons opleggen; de Planetary boundaries. Dat is een enorme taak. Bijvoorbeeld zal in Nederland het materiële verbruik met meer dan de helft moeten afnemen. Dat zal verregaande gevolgen hebben voor alle inwoners. Ook zullen de nu nog bestaande neokoloniale verhoudingen moeten worden afgebroken.
LINK
Cursus PDSE: Naar een economie voor rechtvaardigheid op een gezonde planeet
Op 6 avonden in 2021 verzorgden John Huige, Jan Juffermans, Lou Keune en Gerrit Stegehuis de online-cursus Naar een economie voor rechtvaardigheid op een gezonde planeet. De cursus werd gemodereerd door Jelleke de Nooy-van Tol. De onderwerpen waren:
1. Sociale ontwikkelingen door Lou Keune
2. Ecologische ontwikkelingen door Jan Juffermans
3. Structuren die ons dwars zitten door Lou Keune
4. Systemen die ons kunnen helpen beter te begrijpen door John Huige
5. Talloze reeds zichtbare alternatieven door John Huige
6. Strategieën door Gerrit Stegehuis
Een korte beschrijving van de verschillende onderdelen en de powerpoint-presentaties van de inleiders zijn beschikbaar.
LINK
2020
Peter Schmidt (Rapporteur): De duurzame economie die we nodig hebben
Rapport van het Europees Economisch en Sociaal Comité.
De Europese Unie (EU) heeft zich er onverdeeld toe verbonden de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling en de 17 bijbehorende duurzameontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals – SDG’s) ten uitvoer te leggen. Om dit doel naar behoren te kunnen verwezenlijken, moet de EU dringend de fundamenten leggen voor een duurzame en inclusieve, welzijnsgerichte economie die werkt voor iedereen.
LINK
Thomas Wiedman et al.: Scientists’ warning on affluence
Artikel in tijdschrift Nature Communications.
For over half a century, worldwide growth in affluence has continuously increased resource use and pollutant emissions far more rapidly than these have been reduced through better technology. The affluent citizens of the world are responsible for most environmental impacts and are central to any future prospect of retreating to safer environmental conditions. We summarise the evidence and present possible solution approaches. Any transition towards sustainability can only be effective if far-reaching lifestyle changes complement technological advancements. However, existing societies, economies and cultures incite consumption expansion and the structural imperative for growth in competitive market economies inhibits necessary societal change.
LINK
Beyond Growth – Towards a New Economic Approach
Rapport van de OECD.
We are facing a series of converging planetary emergencies linked to the environment, the economy, and our social and political systems, but we will not meet these challenges using the tools of the last century. We need to rethink the role of the economy in improving the well-being of people and the planet. As the world’s leading intergovernmental forum on economic policy, the OECD has a central role to play in creating a new economic narrative
LINK
Towards an EU Wellbeing Economy – A fairer, more sustainable Europe post Covid-19
Rapport van het WWF.
A ‘wellbeing economy’ starts from the idea that public interests should determine economics, and not the other way around. Rather than pursuing economic growth through narrowly defined indicators such as Gross Domestic Product (GDP), a wellbeing economy monitors and values what truly matters: our health, nature, education and communities. It means ‘combining the idea of prosperity with the possibility of social progress within planetary boundaries’ with the 2030 Sustainable Development Goals as the foundation.
LINK
2019
Jan Juffermans: Van Mondiaal gesleep naar radicale regionalisering.
De Grote Transitie, 4 december 2019. Online publicatie, zonder paginanummers
Het is krankzinnig hoe onze huidige economie nu draait met het massaal nationaal en mondiaal gesleep met allerhande goederen. Een enkel voorbeeld: Bloemen uit Kenia verkopen we via de veiling in Aalsmeer weer door aan Japan, zonder vliegschaamte. Veeleer moeten zoveel mogelijk productieprocessen in eigen regio plaatsvinden, met gebruikmaking van lokale menskracht en andere bronnen. Dat heet regionalisering. Het artikel geeft een helder overzicht van de nadelen van al dat gesleep. En zeker ook van de vele voordelen die een meer regionale aanpak biedt.
LINK
EEB: Decoupling debunked – Evidence and arguments against green growth as a sole strategy for sustainability
Rapport van het European Environmental Bureau.
Is it possible to enjoy both economic growth and environmental sustainability? ‘Decoupling debunked’ highlights the need for the rethinking of green growth policies and to complement efficiency with sufficiency.
LINK
2016
Jason Hickel: The true extent of global poverty and hunger: questioning the good news narrative of the millennium Development Goals.
Artikel in Third World Quarterly, 2016
Dit artikel van Jason Hickel kun je beschouwen als een klassieker op het gebied van manipulatie van statistieken, al is het uit 2016 dus een beetje een oudje. Het beschrijft en analyseert de manier waarop de VN komt tot de conclusie dat het programma van de Millenium Development Goals ‘het meest succesvolle’ initiatief van bestrijding van armoede en honger in de geschiedenis is. De armoede zou sinds 1990 gehalveerd zijn, en de honger bijna gehalveerd. Hickel bestrijdt deze en andere conclusies. Volgens hem zijn armoede en honger toegenomen. Hij laat zien dat de VN slechts tot deze conclusies kon komen door bewuste statistische manipulatie. Zo is er sprake van verandering van basisjaren waardoor ontwikkelingen positiever uitvallen. Ook zijn definities van armoede en van honger aangepast. Dat schept een gunstiger beeld. Zeker zo als te weinig wordt beklemtoont dat 73 % van de geclaimde vooruitgang te danken is aan China. En de enorme vooruitgang in dit land is niet te danken aan hulpprogramma’s maar aan effectieve landhervorming.
LINK
2015
Lou Keune: Overlevingseconomie
Columns gepubliceerd in Marketupdate 2015 en 2016.
Als gevolg van de heersende economische crises en apocalyptische vooruitzichten is het dringend nodig om te zoeken naar een fundamenteel ander economisch beleid. Een beleid dat niet meer geleid wordt door gemonetariseerde waardebepalingen en groeidogma’s, maar dat zich richt op de reële behoeften en mogelijkheden van mens en natuur. Zeker moet gekeken worden naar de noodzaak van degrowth, gekenmerkt door een georganiseerde krimpeconomie, krimp van het gebruik van de bestaansmiddelen. ‘Hoe kun je met een veel lager verbruik van grondstoffen toch op een goede manier samenleven’, is dan de vraag. Dat dan wel met de ontwikkeling van vormen van garantie van bestaan voor al die armen in de wereld die niet profiteren van de overuitbuiting van mens en natuur, daar eerder het slachtoffer van zijn. Overlevingseconomie dus.
LINK deel 1
LINK deel 2
LINK naar alle columns (pdf)
2014
Lou Keune: De crisis en het potentieel voor een gebruikswaarde economie.
Wij verkeren al sinds de jaren zeventig in een economische crisis, tenminste als je allerlei sociale en ecologische maatstaven hanteert. Oorzaak daarvan is het neoliberale beleid waaronder het beleid van privatisering van de geldcreatie, de liberalisering van de wereldhandel en, en de omgekeerde ontwikkelingshulp.. Op dit moment domineert het denken en handelen in termen van ruilwaarden. Dat is zichtbaar in onder meer het streven naar geldelijk gewin. Nu staan wij voor de opdracht een omschakeling tot stand te brengen naar een gebruikswaarde economie, een economie waarin reëel bestaande behoeften en mogelijkheden, en reëel bestaande behoeften domineren. En dat dan onder condities van duurzaamheid en solidariteit. Dat is te realiseren via verschillende beleidslijnen, waaronder prijsbeleid, inkomensbeleid, garantie van mondiale bestaanszekerheid, regionalisering, managed trade van de wereldmarkt, anders economisch rekenen, e.a.
LINK
2004
Lou Keune: Privatisering: Een meer fundamentele discussie gewenst.
In Tijdschrift voor Arbeid en Participatie.
Privatisering is onderdeel van het neoliberale beleid. Dat beleid werd het eerst en duidelijkst doorgevoerd in ontwikkelingslanden in de jaren zeventig. Denk bijvoorbeeld aan de machtsovername in Chili door Pinochet. Vanaf de jaren tachtig werd dat beleid ook dominant in de OECD landen, zeker ook in Nederland. Voor een deel was dat een terechte reactie op de tekortkomingen van het beleid (succesvolle) beleid van collectieve interventies na Wereldoorlog II. Maar de vertaling van die kritiek had ook anders gekund. Inmiddels heeft dat beleid meer kwaad dan goed aangericht.
LINK