Geen categorie

Review: Putting the Bundeswehr report in context
by Rick Munroe
4
1. Abstract
The recent leak of a German military report on peak oil has generated much interest among peak oil analysts. The study was written by the Future Analysis department of the Bundeswehr Transformation Center, and is entitled, Peak Oil: Implications of Resource Scarcity on Security. While some analysts view the German study as significant, others have argued that it is mostly a summary of existing information and provides few new insights. This review examines the Bundeswehr report in the context of other publicly-available military analyses of peak oil and concludes that the new German report is highly significant for several reasons.

2. The context: recent military analyses of peak oil
Although there were virtually no publicly-available military analyses of peak oil prior to 2005, there has been an explosion of interest during the past half-decade. An annotated bibliography of this literature was posted last year and has just been updated.
Of the sixty studies which are listed in the annotated bibliography, forty are flagged with “POc” indicating that the authors view peak oil as a credible near-term concern. This author has yet to encounter a study conducted by a military analyst which dismisses peak oil as an implausible, alarmist issue. (If anyone is aware of such a conclusion by an analyst within the military/security research community, please advise Energy Bulletin.)
Among the military studies which regard peak oil as a credible concern, there is much consistency in both the subject-matter and the conclusions. Most of these studies provide a summary of Hubbert’s model and underline the fact that his prediction of the peak in U.S. oil production was right on schedule. They usually mention the growing list of post-peak oil producers and highlight the unique properties of petroleum (energy density, versatility, convenience), issues of scale and infrastructure, and so on.
These military studies invariably deal with energy security vulnerabilities such as import dependency, chokepoints and geopolitical risks, resource nationalization, and the potential for resource wars. They also note the transfer of wealth to unfriendly regimes and the irony of inadvertently funding one’s own antagonists. A few studies consider the risks of a global oil supply shock, the recent al Qaeda plots against Saudi oil facilities, and speculate about the implications of catastrophic damage to facilities which are vital to global oil exports.
However, these studies stop short of addressing certain inevitable “next steps” which logically follow from those energy security vulnerabilities:
* What are the likely domestic impacts of a prolonged global oil shock?
* How might the economy and social fabric of modern industrialized societies cope with such a scenario?
Two common themes in the literature on oil supply shocks are these: oil shocks are notoriously difficult to plan for and administer, and the potential for domestic civil disorder is considerable. Despite the near-unanimity among military analysts in acknowledging that the peaking of global oil production constitutes a very serious issue, almost all of these military analysts have stopped short of discussing the potential for widespread domestic disorder.

3. The Bundeswehr study
The recent leaked German document has taken those extra steps and is significant for several reasons:
a. It was conducted by a team of military analysts
Unlike the numerous studies of peak oil which have been conducted by War College candidates (and which invariably contain an opening disclaimer pointing out that the opinion of the officer in no way represents the views of their respective service or Department of Defense), this study is the result of intensive analysis by a team of military analysts, not the opinion of a single officer. In this respect the German report is similar to the two most recent Joint Operating Environment projections which were issued by the US Joint Forces Command (Nov. 2008 and Feb. 2010), both of which mention the potential for “a severe energy crunch.”
b. It is comprehensive
At 99 pages (80 pages of analysis and 19 pages of appendices), the Bundeswehr study is very comprehensive in its scope and is thoroughly referenced. The fact that a team of experienced military analysts would devote such attention to the peaking of global oil production is itself a confirmation of the validity of this issue.
c. It stresses the potential for internal disorder
This study is unique in its detailed examination of how the peaking of global oil production has the potential to cause profound disruptions within Germany and other industrialized societies.
Section 3.1.4 is entitled, “The transition to a post-fossil society leads to economic and political crises” (p. 38-44). This section considers the damage which high oil prices could inflict on modern economies: reductions in transportation capacity, risks to supply chains (especially food), high unemployment, the potential need for rationing and other free-market restrictions, a reduction in standard of living, a loss of faith in the political process and the potential for the emergence of extremist political positions.
Section 3.1.5 is entitled, “Interventions become more selective – actors are over-strained” (p. 45-46). This section examines certain international implications, pointing out that because of the need to “focus on one’s own problems,” major international stakeholders may become incapable of assisting other countries, resulting in a weakening of international institutions and relief capabilities.
Section 3.2 is entitled, “Systemic risks of exceeding a Tipping Point” (p. 47-50). Here the authors warn against “a false assumption [that] a phase of slow reduction in the amount of oil leads to an equally slow reduction in economic capacity” (p. 47). Instead, they warn that a rapid chain reaction of downward trends could be set in motion: a loss of confidence in the market, recession, increasing unemployment, rising food prices, and extreme pressure on government budgets. Many of these conditions are self-reinforcing, so there is the potential for a tipping point to be reached, leading to a medium-term scenario whereby “the global economic system and every market-based economy collapses” (p. 49, in bold). The authors then offer further theoretically possible consequences: crashing financial markets, a loss of confidence in currencies, mass unemployment, the collapse of critical infrastructure, and famine.
This paragraph is worthy of particular consideration:
The abovementioned chain of events shows clearly that the energy supply of the economic cycle must be assured. The energy supply must be sufficient to allow positive economic growth. A shrinking economy over an indeterminate period presents a highly unstable situation which inevitably leads to system collapse. The risks to security posed by such a development cannot even be estimated (p. 50, emphasis added).
Such profound possibilities remind us of the opening sentence of the Hirsch Report which was released five years ago: “The peaking of world oil production presents the US and the world with an unprecedented risk management problem” (emphasis added).
d. The Bundeswehr conclusions are in stark contrast with the ongoing reassurances and inaction of civilian authorities
During the past five years, a clear trend is emerging: while civilian authorities routinely dismiss concerns about peak oil, military analysts are virtually unanimous in viewing it as a serious issue which ought not to be underestimated. The fact that a team of objective military analysts has derived such stark conclusions should be sufficient to compel civilian authorities to take this issue equally seriously, and to respond proactively.
In their final paragraph, the authors warn, “… the dangers of the erosion of our resource base must be incorporated into the social consciousness. Only in this way can we raise the necessary awareness…” (p. 80). The ongoing denial by civilian authorities is clearly a major barrier to building public awareness, which is in turn a prerequisite to effective action.
The fact that this study was leaked is also significant. This unapproved draft document allows the public to receive in its unedited, uncensored form the conclusions of the Bundeswehr Future Analysis team. The extraordinary level of concern which is expressed in the German military document contradicts the blithe assurances which continue to be espoused by politicians, bureaucrats and industry representatives.

4. Conclusion
Military analysts are in a position which is unique and which affords them special credibility. Unlike politicians, military analysts are not accountable to voters or constrained by the short time-frame between elections. Unlike industry executives, they are not accountable to shareholders or pressured by corporate self-interest. Unlike bureaucrats, they have no need to pretend that all contingencies have been looked after and properly planned for. As military personnel, they may have access to information which is unavailable to others. Furthermore, military officers are responsible for the security of their nations. Energy security is clearly vital to national security, so military analysts have not only the right, but also a duty, to report when they identify obvious vulnerabilities.
This is what the Future Analysis team has done. Their study is carefully worded, thoroughly referenced and clearly identifies the vulnerabilities. Their intended audience was almost certainly their military superiors, who would then have decided in what form (if at all) this information would be made available to civilian authorities and the German public.
Of over sixty military analyses regarding future oil supply which are publicly available, the Bundeswehr study is the only one which explores the severe domestic effects which could arise from a prolonged constriction of oil supply. It does so in a sequenced, rational manner, and its stark conclusions remind one of the warning made by Robert Gates following the 2005 Oil Shockwave exercise: “The threat is real and urgent, requiring immediate and sustained attention at the highest levels of government.”
The Bundeswehr document should be translated so that its complete version can be examined by civilian authorities and military analysts around the world. The complete document should be of particular relevance to emergency planners, who should take a hard look at their existing plans for liquid fuel emergencies.
As the German authors concluded, “Time is the deciding factor for the success of a transformation to a post-fossil fuel society” (p. 80). This remarkable study warns that we cannot afford to waste any more of it.
The original Bundeswehr report is available here:
Peak oil: Implications of Resource Scarcity on Security

Thanks to Rebecca Lloyd and to Robert Rapier’s anonymous friend for their invaluable help with translation. – Rick Munroe

Energie en conflict in Europa

1. Een bloemlezing hoe energievoorzieningszekerheid zich de afgelopen jaren ontwikkelde tot hoofddoelstelling van het buitenlands en veiligheidsbeleid

Notitie “Energievoorzieningszekerheid als nieuwe hoofddoelstelling”, gezamenlijk advies van Algemene Energieraad en Adviesraad Internationale Vraagstukken, december 2005

De adviesraden zijn van mening dat energievoorzieningszekerheid een nieuwe, zelfstandige hoofddoelstelling van buitenlands beleid moet worden, naast de al bestaande hoofddoelstellingen. (…) Bij strijdige belangen moeten er duidelijke keuzes gemaakt worden. Men kan hier denken aan het inzetten van (nu eenmaal beperkte) militaire middelen voor transportbeveiliging of voor vredesoperaties.

Notitie “Energievoorzieningszekerheid en Buitenlands Beleid”, ministerie van Buitenlandse Zaken, 19 mei 2006

De EU moet zich in het externe beleid (inclusief het Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid en het Europese Veiligheids- en Defensiebeleid) onder meer richten op stabiliteitsbevordering in de relaties met toeleveranciers (huidige en potentiële) en anderszins voorwaarden creëren voor stabiele en zekere aanvoer. (…) Gezien de rol van de NAVO als brede veiligheidsorganisatie en als één van de fora voor politieke consultaties over strategische vraagstukken is voor energievoorzieningszekerheid een aantal invalshoeken relevant, waaronder het kunnen leveren van een bijdrage aan stabiliteit en veiligheid buiten het verdragsgebied, bijvoorbeeld via operaties en door middel van de talrijke partnerschappen, en de eventuele inzet van middelen ten behoeve van de beveiliging van aanvoerroutes en infrastructuur. (…) Op termijn zou Nederland kunnen voorstellen om in het kader van het NAVO- en EU Force Planningsproces één of meerdere energievoorzieningszekerheidplanningsscenario’s te ontwikkelen.

Artikel “Energieveiligheid als militaire taak van Oost en West”, van lt-kol. Marcel de Haas, in Atlantisch Perspectief 2007 nr.5

Veelal wordt aangenomen dat de NAVO traditioneel geen rol speelt op het gebied van energieveiligheid, afgezien van een vermelding in het Strategisch Concept van 1999 over het zekerstellen van energievoorraden. Hoewel dit formeel juist is, heeft het bondgenootschap zich in de praktijk al decennialang met energieveiligheid bezig gehouden, waarmee de aandacht voor dit thema rond de Top in Riga van november 2006 als een logische voortzetting beschouwd kan worden. In de jaren tachtig – tijdens de oorlog tussen Irak en Iran – maar ook tijdens de Golfoorlog van 1991 tegen Irak hebben de Europese NAVO-lidstaten en de Verenigde Staten (maritieme) operaties uitgevoerd om de transportroutes voor energie rond de Perzische Golf te beveiligen. Meer recentelijk heeft NAVO’s voormalige strategische commandant, generaal James Jones (SACEUR), zich herhaaldelijk uitgelaten over het belang van energiezekerheid. Maar ook parlementariërs van de lidstaten, verenigd in de Parlementaire Assemblee van de NAVO, hebben zich niet onbetuigd gelaten door een rapport over deze materie te publiceren, terwijl het bondgenootschap zelf een werkgroep over energiezekerheid heeft gevormd. Het rapport van de Parlementaire Assemblee stelt dat aan energieveiligheid ook militaire aspecten kleven, en dat de NAVO niet solitair moet optreden maar in dialoog en samenwerking met de EU, ook al gaat het EU-beleidsdocument terzake, het zogenaamde Green Paper, vooralsnog niet in op de militaire dimensie.

Pijpleidingbeveiliging in de Zuid-Kaukasus
Binnen de NAVO zijn de VS al langer voorstander van een proactieve koers van de alliantie met betrekking tot energiezekerheid, niet alleen door de lidstaten maar ook door energieproducerende partnerlanden (in het Partnerschap voor de Vrede), te weten Azerbeidzjan, Kazachstan en Turkmenistan. Naast formele verklaringen over energiezekerheid door de NAVO en de VS zijn er aanwijzingen dat deze twee actoren een actief beleid voeren op dit terrein in de Zuid-Kaukasus. Volgens een niet regeringsgebonden Russische krant zouden de alliantie en de VS in deze regio operaties uitvoeren ter beveiliging van de energie-infrastructuur. Naar verluid zouden zij in 2005 zijn overeengekomen om olie- en gaspijpleidingen van Azerbeidzjan naar Europa te beveiligen. Naast eigen betrokkenheid bij pijpleidingbeveiliging zouden militaire eenheden van de NAVO en de VS ondersteuning en/of training leveren aan Azerbeidzjaanse en Georgische troepen belast met deze taak. De beweringen van deze Russische bron komen overeen met uitlatingen in westerse bronnen, die bevestigen dat de VS een troepenmacht aan het opbouwen zijn ter bescherming van oliepijpleidingen in de Zuid-Kaukasus. Echter zowel Georgische, Amerikaanse als NAVO-functionarissen ontkennen dat het bondgenootschap en/of de VS betrokken zou zijn bij pijpleidingsbeveiliging in Azerbeidzjan en Georgië. Het Georgische Ministerie van Defensie erkende wel dat NAVO-lid Turkije assistentie had verleend bij het opleiden van Georgische troepen voor de beveiliging van de energie-infrastructuur.

Energiezekerheid en de NAVO-top in Riga
Van Geuns en Homan beschrijven hoe Jamie Shea, directeur van NATO Secretary General’s Policy Planning Unit, en de Amerikaanse senator Dick Lugar respectievelijk voorafgaand en in de zijlijn van de Top op 28 en 29 november 2006 in Riga uitvoerig aandacht hebben geschonken aan het thema ‘energiezekerheid’. Op de NAVO-top zelf kwam dit thema slechts summier aan de orde. In zijn toespraak over de internationale druk op de alliantie om te komen tot een mondiale taakstelling, noemde secretaris-generaal De Hoop Scheffer energiezekerheid als één van de opkomende uitdagingen waarmee de NAVO rekening moest houden. De formele verklaring van de Top meldde dat onderbreking van de energietoevoer de veiligheidsbelangen van het bondgenootschap kan aantasten. De verklaring riep daarom op tot een gecoördineerde internationale aanpak om de bedreigingen van energie-infrastructuren in kaart te brengen en de beveiliging ervan te bevorderen. De Noord-Atlantische Raad – NAVO’s hoogste politieke orgaan – werd opgedragen om de meest directe bedreigingen van energiezekerheid op een rij te zetten en vervolgens te bepalen in welke mate de NAVO zou kunnen bijdragen aan de veiligheid van de bondgenoten op dit terrein. Desgevraagd zou zij bijstand kunnen verlenen, ook in internationaal verband.
Een aantal van de hier genoemde beleidsopties werd al direct na de Riga-top in praktijk gebracht. In de daaropvolgende week, tijdens de ontvangst van president Nazarbajev van Kazachstan op het NAVO-hoofdkwartier, maakte De Hoop Scheffer het voornemen bekend om met Kazachstan en naburige landen een mogelijke rol van de alliantie te bespreken bij de beveiliging van energiestromen. De NAVO heeft sinds ‘Riga’ al verdere stappen gezet tot een actief energieveiligheidsbeleid. Volgens The Times heeft het bondgenootschap inmiddels aansluiting gezocht bij multinationals in de oliewinnng. Zo zou volgens deze krant de NAVO aan Shell en BP snel inzetbare maritieme strijdkrachten hebben aangeboden ter beveiliging van olieplatforms en -installaties tegen kapers. Jamie Shea heeft verklaard dat het bondgenootschap noodbijstand aanbiedt aan oliemaatschappijen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten, hetgeen gezien de regelmatige aanslagen op oliepijpleidingen in Nigeria geen overbodige luxe lijkt te zijn.

Energieveiligheid als taak voor de Nederlandse krijgsmacht
De Defensienota van 2000 formuleert de hoofdtaken van de krijgsmacht als volgt:
1.    Bescherming van de integriteit van het eigen en het bondgenootschappelijke grondgebied, inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba;
2.    Bevordering van de internationale rechtsorde en stabiliteit;
3.    Ondersteuning van civiele autoriteiten bij rechtshandhaving, rampenbestrijding en humanitaire hulp, zowel nationaal als internationaal.
Hoewel energiezekerheid toen nog niet hoog op de Haagse agenda stond, is er geen fantasie voor nodig om vast te stellen dat dit thema zeker gekoppeld kan worden aan de eerste en derde hoofdtaak van de krijgsmacht, en dat de tweede in afgeleide vorm daar ook mee te maken heeft. De Nederlandse Defensie Doctrine noemt als één van de hoofddoelstellingen van het Nederlands buitenlands en veiligheidsbeleid dat “onze open economie (…) gebaat [is] bij het onbelemmerde vervoer van goederen en de vrije toegang tot handelsgebieden en grondstoffen.”. De in juni 2006 verschenen Kamerbrief met betrekking tot de actualisering van de Prinsjesdagbrief, het meest recente beleidsstuk van Defensie, vermeldt in dit verband dat de energievoorzieningszekerheid, naast rampenbestrijding en ontwikkelingsvraagstukken, een steeds belangrijker veiligheidsdimensie heeft. Op grond van de strategie van BZK en de beleidsstukken van Defensie valt een verband af te leiden tussen energieveiligheid en de inzet van de krijgsmacht, als één van de instrumenten van het Nederlandse veiligheidsbeleid. (…) In ieder geval lijkt het aannemelijk dat in de nabije toekomst energieveiligheid ook voor de Nederlandse krijgsmacht een niet meer weg te denken taakstelling zal zijn.

Notitie “Energievoorzieningszekerheid en Nationale Veiligheid”, Denktank Nationale Veiligheid van The Hague Center for Strategic Studies (HCSS), juli 2008

De denktank constateerde dat in het nationale en internationale discours energie vooral als handelspolitiek en milieuvraagstuk wordt beschouwd en minder als veiligheidspolitieke kwestie.
In het Energierapport 2008 van het Ministerie van Economische Zaken (EZ) wordt de relatie tussen energie en veiligheid wel aangestipt maar naar de geostrategische implicaties van schaarste voor de veiligheid wordt slechts impliciet verwezen. Voorzieningszekerheid (het op lange termijn beschikbaar zijn van energiebronnen) en de leveringszekerheid (de mate waarin afnemers onder voorzienbare omstandigheden feitelijk kunnen rekenen op de levering van energie) zijn in de nota belangrijke aandachtspunten, maar worden vooral impliciet aan geopolitieke ontwikkeling getoetst. (…)
[Olie]
China investeert op grote schaal in energieproducerende landen waardoor nieuwe politieke afhankelijkheden ontstaan. Er is sprake van een langzame verschuiving van een markt waarin oliemaatschappijen met een winstoogmerk met elkaar concurreren, naar een markt waarin oliemaatschappijen gesteund door overheden die het veilig stellen van energievoorzieningszekerheid beogen, concurreren met oliemaatschappijen van het oude model. Dit zorgt voor een ander level playing field en kan op termijn consequenties hebben voor de energievoorziening van het Westen en Nederland in het bijzonder. Deze afhankelijkheden kunnen gevolgen hebben voor de toegang van Europese landen tot energievoorraden. (… )
Oliebelangen kunnen aanleiding geven tot interventies. Algemeen wordt aangenomen dat oliebelangen een belangrijke rol speelden bij de invasie van Irak in 2003.De afgelopen jaren hebben experts gewezen op het ‘nachtmerriescenario’ voor Saoedi-Arabië. Als antiwesterse ‘hardliners’ aan de macht komen, zou olie als wapen kunnen worden gebruikt en Westerse landen kunnen besluiten tot interventie om hun belangen veilig te stellen. Gezien het feit dat in zo’n scenario gaat om het economische overleven van het westen en het feit dat resource wars in de toekomst steeds waarschijnlijker worden is dit een denkbaar scenario. Om die reden moderniseert China haar vloot. Minister Verhagen sprak hierover zijn zorg over uit in een recente brief aan de Kamer. Slechts enkele Europese landen beschikken over de expeditionaire militaire capaciteit om met de Verenigde Staten (VS) een dergelijke interventie uit te voeren. Nederland met zijn getransformeerde krijgsmacht, hoort bij deze groep. Afgezien van de onmiddellijke crisissituatie die door een dergelijk conflict zou ontstaan, is het onvoorspelbaar of de Europese Unie een dergelijke crisis overleeft. Het is denkbaar dat de solidariteit verdampt en dat de veiliggestelde olie eerst naar die landen gaat, die aan de interventie hebben deelgenomen. Voorts is onduidelijk welke rol de NAVO zou kunnen spelen. In december 2006 pleitte de Amerikaanse senator Lugar voor het van toepassing verklaren van Artikel 5 van het NAVO-verdrag indien energie als wapen tegen een lidstaat wordt gebruikt. Zijn initiatief was ingegeven door vrees dat resource wars een reëel risico worden. (…)
[Gas]
De situatie met betrekking tot de gasvoorziening verschilt aanzienlijk van de olievoorziening. In tegenstelling tot olie is er geen vrije gasmarkt en de lidstaten van de Europese Unie zijn afhankelijk van een zeer beperkt aantal aanbieders, namelijk Noorwegen, Rusland en in minder mate Nederland en Algerije. De afhankelijkheid kan deels worden verminderd door Liquid Natural Gas (LNG) uit Nigeria te importeren, maar het komende decennium zal LNG nog een relatief kleine rol spelen. Daarbij moet worden opgemerkt dat de invloed van Gazprom op Algerije en Nigeria toeneemt. (…)
In een situatie van aanhoudende spanningen kunnen mispercepties ontstaan die tot confrontaties kunnen leiden. Sinds het begin van de jaren negentig heeft Rusland de gaskraan meerdere malen dichtgedraaid. Het bekendste voorbeeld is het gasconflict met Oekraïne. In februari 2008 dreigde de Russische Chef van de Generale Staf, generaal Yuri Baluyevsky tegenmaatregelen naar aanleiding van de mogelijke plaatsing van onderdelen van een raketschild in Tsjechië. Daarmee dreigde hij impliciet met het dichtdraaien van de gaskraan, omdat dit een van de weinige opties is die Rusland heeft. (…)
[Aanbevelingen]
De bescherming van energiebelangen dient nadrukkelijker onderdeel te zijn van het buitenlands en defensiebeleid. Het is noodzakelijk duidelijk te krijgen welke rol de NAVO hierbij kan spelen.

AIV-advies “Het nieuwe strategisch concept van de NAVO”, Adviesraad Internationale Vraagstukken, januari 2010

De vraag naar fossiele brandstoffen neemt toe, onder meer door de snel groeiende economieën in Azië. De vraag naar energie zal tot 2035 waarschijnlijk met meer dan 50% groeien; meer dan 80% van deze toename zal voor rekening komen van fossiele brandstoffen. Hierdoor ontstaan rivaliserende aanspraken op energievoorraden. Ook verstoringen in de aanvoer kunnen een bedreiging vormen.
De zekerheid van energievoorziening kan ook onder druk komen als landen zoals Rusland hun controle over energiebronnen en aanvoerlijnen als politiek dwangmiddel gebruiken. In fragiele staten zoals Nigeria kunnen etnisch en politiek geweld alsmede criminaliteit de olieproductie ernstig bedreigen. Ook terrorisme en piraterij kunnen de energieproductie of -aanvoer over land of zee ernstig belemmeren. China en India breiden hun marines sterk uit. Dit kan weer leiden tot toenemende spanning en rivaliteit, maar biedt ook mogelijkheden voor meer multinationale samenwerking bij de bescherming van belangrijke vaarroutes en choke points.
Er is niet één bepalende factor voor de invloed van energieschaarste op de internationale veiligheid en stabiliteit. De strategische omgeving, bilaterale betrekkingen, werking van de markt, de verschillende actoren (de producenten, de consumenten en de verantwoordelijken voor het transport) en hun percepties hebben elk invloed op de veiligheidssituatie. Niet eerder geëxploreerde energiebronnen kunnen leiden tot een wedloop (Spratly eilanden en de Noordpool). Vanwege de strategische ligging van deze gebieden en mogelijke territoriale aanspraken, kunnen ze gevolgen hebben voor de regionale stabiliteit. Opslag van olie en gas en differentiatie van aanvoerlijnen zal de gevoeligheid voor plotseling optredende verstoringen en politieke chantage verminderen.

Eindrapport “Verkenningen – Houvast voor de krijgsmacht van de toekomst”, maart 2010

9.4 Natuurlijke hulpbronnen: bronnen van conflict?
Het vraagstuk van de beschikbaarheid en de mondiale verdeling van energie, grondstoffen, voedsel en water – kortweg: natuurlijke hulpbronnen – is een zeer belangrijke factor in de internationale verhoudingen. Natuurlijke hulpbronnen staan immers aan de basis van vrijwel alle menselijke activiteiten en van de energievoorziening en daarmee van welvaart en welzijn. Hun beschikbaarheid en verdeling heeft daardoor grote invloed op de ordening van economische en geopolitieke macht. Ook voor Nederland en Europa zijn met dit vraagstuk grote belangen gemoeid. (…) Het schaarstevraagstuk doet zich het meest indringend voor bij fossiele brandstoffen, in het bijzonder aardolie en aardgas, wegens hun nog altijd overheersende belang voor de energieopwekking. (…)De kwetsbaarheid van transportroutes en pijpleidingen, die beide vaak door instabiele regio’s gaan, heeft aanleiding gegeven tot groeiende zorg. Tegen deze achtergrond is de afgelopen jaren meer aandacht gekomen voor energieveiligheid en voor grondstoffenstrategieën en -allianties. Wedijver om de toegang tot en de controle over grondstoffen, energie, voedsel en water heeft in sommige regio’s – in het bijzonder in het Midden-Oosten, Afrika en Azië – ook aanleiding gegeven tot (potentiële) conflictsituaties. (…) Onze energieveiligheid kan de komende twee decennia door tal van factoren negatief worden beïnvloed. Behalve structurele, politieke en economische factoren, is daarbij de groeiende onevenwichtigheid in de verdeling van olie- en gasreserves van belang. Deze is vooral het gevolg de geleidelijke uitputting van voorraden in Europa en de concentratie van betrekkelijk goedkope olie en gasreserves in Rusland, de Kaspische Zee-regio en de Golfregio. Rond 2025 ligt 75 procent van de olie- en gasreserves in een handvol landen in instabiele regio’s. Alternatieve olie- en gasbronnen bevinden zich in de diepe offshore – zoals voor de kust van West-Afrika en Brazilië of in Arctische gebieden – en kunnen uitsluitend tegen veel hogere kosten worden gewonnen. (…)
Implicaties voor onze veiligheid en voor de krijgsmacht
•    Meer conflictstof. Naarmate vooral energiebronnen schaarser worden, wordt de toegang tot deze bronnen en de energietoevoer in toenemende mate gepolitiseerd. Daardoor stijgt de kans op grondstoffenconflicten, vooral in het Midden-Oosten, Afrika, de Kaspische Zeeregio en de Kaukasus, de Zuid-Chinese Zee en langs de belangrijkste aanvoerroutes en pijpleidingen. Het is denkbaar dat Europa en Nederland bij – de oplossing van – dergelijke conflicten betrokken raakt. (…)
•    Groeiende aandacht voor militaire bijdragen aan energieveiligheid en grondstoffenstrategieën. Daarbij kan het gaan om het brengen van stabiliteit in regio’s die van belang zijn voor onze grondstoffenvoorziening of het beschermen van aanvoerroutes, pijpleidingen en vitale infrastructuur. (…)

“Vrijheid en verantwoordelijkheid” – regeerakkoord VVD-CDA, september 2011

Het externe beleid, waarvoor de minister van Buitenlandse Zaken als coördinerend bewindspersoon eerstverantwoordelijk is, zal zich daarom in het bijzonder richten op bevordering van internationale stabiliteit en veiligheid, energie- en grondstoffenzekerheid, bevordering van de internationale rechtsorde, alsmede bevordering van handels- en economische belangen van Nederland en Nederlandse bedrijven.

“Strategic Concept – For the Defence and Security of The Members of the North Atlantic Treaty Organisation” (vastgesteld tijdens de NAVO top in Lissabon, november 2010)

All countries are increasingly reliant on the vital communication, transport and transit routes on which international trade, energy security and properst depend. They require greater international efforts to ensure their reilende against attack or disruption. Some NATO countries will become more dependent on foreign energy suppliers and in some cases, on foreign energy supply and distribution networks for their energy needs. As a larger share of world consumption is transported across the globe, energy supplies are increasingly exposed to disruption.
(…)
Key environmental and resource constraints, including health risks, climate change, water scarcity and increasing energy needs will further shape the future security environment in areas of concern to NATO and have the potential to significantly affect NATO planning and operations.
(…)
We will ensure that NATO has the full range of capabilities necessary to deter and defend against any threat to the safety and security of our populations. Therefore, we will:
(…)
develop the capacity to contribute to energy security, including protection of critical energy infrastructure and transit areas and lines, cooperation with partners, and consultations among Allies on the basis of strategic assessments and contingency planning;

2. De ontwikkeling van gaspijpleidingen vanuit Rusland en Centraal Azië naar West-Europa en hoe daarin politieke ontwikkelingen weerspiegeld worden.

Uit onderstaand overzicht moge duidelijk worden hoe met name de afgelopen jaren diverse pijpleidingen tussen gaswingebieden in West-Siberië en de Centraal-Aziatische republieken op initiatief van Rusland, Oekraïne/Georgië en Westerse landen worden aangelegd cq gepland om niet langer van doorvoer over elkaars grondgebied afhankelijk te zijn.

Noorderlicht pijpleiding
Belangrijkste Russische pijpleiding om het noordwesten van de Russische Federatie, Wit-Rusland en ook West-Europa van gas te voorzien.
Aangelegd in de jaren ’60 tot ’80 van de vorige eeuw.

Urengoy-Pomary-Uzhgorod pijpleiding
Russisch-Oekraïnse pijpleiding vanuit West-Siberië naar Oekraïne en vandaar richting West-Europa (Frankrijk).
De pijpleiding is begin jaren ’80 aangelegd met steun van West-Europese bedrijven en financiers. De aanleg van de pijpleiding stond onder heftige kritiek van de toenmalige Amerikaanse regering (onder Ronald Reagan) en Amerikaanse bedrijven mochten geen onderdelen voor de bouw leveren. De Europese bedrijven die wel meededen werden enige tijd door de VS geboycot.

Pijpleiding Yamal-Europa
Russische pijpleiding van West-Siberië via Wit-Rusland en Polen naar Duitsland.
Aangelegd tussen 1992 en 1997. Sindsdien een paar keer uitgebreid. Er zat een tweede parallel pijpleiding in de planning, maar dit idee is in 2007 ingeruild voor Nord Stream die Rusland met Duitsland verbindt buiten Polen om.

Gryazovets-Vyborg pijpleiding
Russische uitbreiding van de Noorderlicht pijpleiding om Finland en de regio rond St. Petersburg te bevoorraden. Een derde aftakking zal Nord Stream van gas voorzien.
De bouw is begonnen in 2005 en zal in 2010 worden afgerond.

Nord Stream
Een Russisch-Duits project om Russisch gas naar West-Europa te transporteren zonder transport door Polen, Oekraïne en de Baltische staten.
De aanleg is in 2010 begonnen. De pijpleiding zal klaar zijn in 2011 of 2012.

Blue Stream
Gaspijpleiding via de Zwarte Zee van Rusland naar Turkije buiten derde landen (Oekraïne of de Kaukasus) om.
De pijpleiding is in 2001-2002 aangelegd en is vanaf 2003 in bedrijf hoewel de volledige capaciteit pas in 2010 bereikt zal worden. Inmiddels zijn er plannen voor een tweede parallelle Blue Stream leiding om met name gaslevering aan de landen in het Midden-Oosten op te kunnen voeren.

South Stream
Door Rusland voorgestelde gaspijpleiding om analoog aan Blue Stream via de Zwarte Zee (en dus buiten Oekraïne om) gas te transporteren naar Bulgarije en vervolgens over de Balkan naar Zuid-Europa.
Idee is gelanceerd in 2007 en in 2015 zou de pijpleiding gereed kunnen zijn. De pijpleiding vormt een directe rivaal voor de Nabucco-pijpleiding.

Zuid-Kaukasische pijpleiding
Gaspijpleiding door Azerbedzjan en Georgië naar Turkije om vandaar eventueel (buiten Rusland om) verder naar Europa getransporteerd te worden.
In 2006 in werking getreden. In 2008 is de gasdoorvoer tijdelijk stopgezet vanwege het gewapend conflict in Zuid-Ossetië.

White Stream
Een voorgestelde gaspijpleiding om in het verlengde van de Zuid-Kaukasische pijpleiding via Georgië en Oekraïne (en dus buiten Rusland om) gas vanuit het Kaspisch bekken naar de Europese Unie te transporteren.
Oekraïns initiatief uit 2005. Opgepakt tijdens de Energy Security Conference in Vilnius in 2007 en in 2008 als prioriteit aangemerkt door de Europese Commissie. In 2009 is overeenstemming met Georgië bereikt. In 2009 werd het belang van deze pijpleiding nog eens onderstreept om ook onafhankelijk te zijn van Turkse doorvoer.

Nabucco pijpleiding
Door de EU, de VS en Turkije geïnitieerde pijpleiding om gas vanuit het Kaspisch bekken buiten Rusland om via de Zuidelijke Kaukasus, Turkije en de Balkan naar Europa te transporteren.
Mochten de financiële middelen tijdig beschikbaar zijn, dan zal de bouw van deze pijpleiding in 2010 beginnen en zou de pijpleiding in 2015 operationeel kunnen zijn.

Trans-Kaspische Pijpleiding
Voorgestelde pijpleiding over de bodem van de Kaspische Zee om gas uit Centraal Azië naar Azerbedzjan te transporteren en daar verder te vervoeren via de Zuid-Kaukasische pijpleiding en de Nabucco-pijpleiding.
Het al langer bestaande idee won door het Russisch-Oekraïnse gasconflict van 2006 aan belang. Iran, dat door deze gaspijpleiding ook omzeild wordt, heeft echter heftig tegen de aanleg geprotesteerd.

Willen al deze voorgestelde pijpleidingen rendabel zijn of worden, dan zal de gastoevoer uit West-Siberië / Centraal-Azië naar de Europese Unie de komende tijd flink moeten toenemen. Kostbare energie-investeren worden derhalve in een vergrote gascapaciteit gepleegd en niet in niet-fossiele energievoorziening.

Concept Roadmap t.b.v. Thematiek Gewapende conflicten en Energiezekerheid

N.b. Heel bewust is hier sprake van een conceptversie van de roadmap. Deze is onderwerp van gesprek tijdens de workshop op de conferentie van 3 februari 2011, en zal uiteraard verder aangepast en uitgewerkt worden in de werkgroep die het project verder vorm gaat geven (d.w.z. de initiatiefnemers van de workshop, aangevuld met belangstellenden uit de workshop, mede op basis van op onderzoek verworven nieuwe inzichten en lobbyervaringen.

Uiteindelijke doelstelling voor het jaar 2020:
Op een VN-top wordt besloten tot internationale samenwerking op de terreinen van de mondiale transitie naar duurzame energie en een rechtvaardige verdeling van resterende fossiele energievoorraden (bijvoorbeeld in de vorm van de oprichting van een Mondiale Energie Gemeenschap).
De top is de uitkomst van een proces in de voorgaande jaren waarin overal ter wereld regionale samenwerking tot stand is gekomen m.b.t. een duurzame energievoorziening, waarin enerzijds de afhankelijkheid van slechts enkele producenten/leveranciers is verminderd maar anderzijds, waar die afhankelijkheid blijft bestaan, deze juist aanleiding is voor intensieve samenwerking (zoals indertijd in de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) in plaats van competitie.

De weg waarlangs deze doelstelling bereikt zou kunnen worden, is de volgende:

1. Doelstelling voor 2011 en eerste helft 2012
Er is een forse bijdrage geleverd aan de informatievoorziening m.b.t. de thematiek en een begin is gemaakt van een gerichte lobby.
Dat is gebeurd door:
* Het verzorgen van een workshop tijdens de PDSE-conferentie van februari 2011 en het werven van medewerkers aan het verdere project
* het in samenwerking met de geworven medewerkers verder voorbereiden van het project (financiering, e.d.)
* het vanaf juni 2010 schrijven van papers over:
a. wapenhandel en oliegerelateerde conflicten
Identificeren van olie- en andere energiebronnen-gerelateerde conflicten en wapenhandel daar naar toe en inschatting van toekomstige probleemgebieden.
b. militaire strategieën en –praktijk en energiezekerheid
De rol van het veiligstellen van energiebronnen in militaire strategieën en militaire praktijk. Wat voor veranderingen zou de omslag naar duurzame energie/energiebesparing hierin hebben? Pleidooi voor het samengaan van energieverduurzaming en demilitarisering.
c. geopolitiek van duurzame energie
Waarom duurzame energie meer onafhankelijkheid geeft dan fossiele brandstoffen. Geopolitieke barrières van duurzame energie, zonnespiegels in Noord-Afrika, zeldzame metalen en de technologische voorsprong van China. Wat is goedkoper, militariseren van de toevoer van fossiele brandstoffen of investeren in duurzame energie?
* Het organiseren van drie bijeenkomsten over de genoemde papers, waarvan de eerste twee (resp. oktober 2011 en februari 2012) voor medewerkers van organisaties om samen handelings-perspectieven en een vervolgstrategie te ontwikkelen en waarvan de laatste (in juni 2012) alle drie de papers omvat en gericht is op een breed publiek en toewerkt naar een agenda voor de toekomst.
* Het indienen van een paper bij en participatie in de International Conference on Science, Technology and Peace van de Stichting Vredescentrum Eindhoven; deze conferentie geeft als thema: ‘From Consumption-Driven Societies and a Fundamentally Divided World Towards a Globe of Sustainability, Justice and Peace’.   
* Lobby: het benaderen van relevante spelers (politiek, ambtenarij, bedrijfsleven, NGO’s) met de drie papers en het verzorgen van publiciteit met de papers (artikelen op websites, in tijdschriften en kranten) met als doelstelling dat zij de argumenten uit de papers overnemen en dienovereenkomstig handelen. Dat kan bijvoorbeeld door:
– wapenproductie en wapenhandel die samenhangt met (de dreiging van) oliegerelateerde conflicten aan te pakken (met als eerste stap het stellen van Kamervragen over de kosten van de beveiliging van de import van fossiele brandstoffen);
– overleg met het MVO-Platform uitbreiding MVO-gedragscode met ‘conflictsensitiviteit’
– overleg met Nederlandse NGO’s die betrokken zijn bij activiteiten rond Publish What You Pay (PWYP), het Extractive Industries Transparency Initiative (EITI) en het Ruggie Framework over gezamenlijke activiteiten gericht op het Nederlandse beleid;
-bevorderen dat het Nederlandse (OS-, buitenland-, economie- en defensie) beleid zich richt op het wegnemen van de oorzaken van onveiligheid (coherentie!), bijvoorbeeld rond piraterij.
* webcampagne: met informatieve website en interactieve onderdelen

2. Doelsteling voor tweede helft 2012 en 2013
Het ontwikkelen (door een breed samenwerkingsverband van NGO’s) van een concreet langetermijns-onderzoek-, lobby- en actiestrategie waarin energieverduurzaming en demilitarisering centraal staan (d.w.z. toespitsing op thematiek 2e paper). Maar intussen ook:
* Lobby bij politieke partijen om hetgeen in 2011 ontwikkeld is over te nemen.

3. Doelstelling voor 2014
Door middel van de lobby die in 2011 startte (zie aldaar) is bereikt dat:
* Een meerderheid van de politieke partijen in Nederland heeft zich de argumentatie van deze roadmap en de achterliggende notitie eigen gemaakt.
* Nederland zet zich actief in voor een vorm van internationaal beheer van schaarse grondstoffen en internationale samenwerking rond duurzame energie.
* Nederland loopt voorop in het bekritiseren de militarisering van fossiele brand- en grondstoffenwinning en import en voert mede daarom een restrictief beleid op het terrein van wapenproductie en –handel.

4. Doelstelling voor 2015-2016
Voortzetting lobby van regeringen en NGO’s uit de voorgaande jaren in Europees verband mede gericht op Rusland, de voormalige Sovet-republieken en China om te komen tot samenwerking  op het gebied van grondstoffenschaarste en het beheer en de ontwikkeling van fossiele en duurzame energie.

5. Doelstelling voor 2017
Het sluiten van een samenwerkingsovereenkomst rond grondstoffenschaarste en het beheer en de ontwikkeling van fossiele en duurzame energie tussen de EU en Rusland, de voormalige Sovet-republieken en China.

6. Doelstelling voor 2018-2019
Voortzetting van de lobby uit de voorgaande jaren in internationaal verband. Hierbij wordt onder meer gestreefd naar de vorming van een Eurafrikaanse Energie Gemeenschap naar voorbeeld van de inmiddels gevormde Euraziatische Energie Gemeenschap.

7. Uiteindelijke doelstelling voor het jaar 2020:
Op een VN-top wordt besloten tot internationale samenwerking op de terreinen van de mondiale transitie naar duurzame energie en een rechtvaardige verdeling van resterende fossiele energievoorraden (bijvoorbeeld in de vorm van de oprichting van een Mondiale Energie Gemeenschap).  

Belangrijke medespelers bij deze plannen:
* De reeds genoemde NGO’s (de milieuorganisaties zouden zich behalve voor de vervuiling  ook moeten gaan interesseren voor de begrensdheid van de voorraden aan grondstoffen)
* De Groene Zaak en groene bedrijven
* Institute for Environmental Security
* Duurzaamheidsoverleggen in politieke partijen, zoals het Duurzaamheidsberaad in het CDA

Ontwikkelingen die de uitwerking ervan ondersteunen:
* Het groeiende bewustzijn dat de voorraden aan fossiele energiebronnen en grondstoffen eindig zijn (TNO bestudeert metaalschaarste; de militaire sector ziet de dreiging van energietekorten; in het begrotingsdebat van BuZa was al sprake van het begrip ‘grondstoffenzekerheidsbeleid en pleitte CDA-er Ormel voor ‘een passend juridisch internationaalrechtelijk kader voor de handel in zeldzame metalen’; de minister beloofde een notitie hierover vóór de zomer van 2011: zie document hierover op de conferentie-website).
* De groeiende samenwerking en verstandhouding tussen politieke partijen rond dit soort vragen, zoals naar voren komt uit het initiatief ‘Nederland krijgt nieuwe energie’.
* Wellicht: de hoorzitting die op 26-1-2011 plaatsvond over Shell in Nigeria.

Weerstanden
* De grote belangen en machtspositie van grote bedrijven, zoals de kongsi van Shell-Gasunie-NAM en de grote electriciteitsbedrijven.
* Het gebrek aan samenwerking tussen NGO’s (mede door de strijd om het bestaan).
* De breedte en ingewikkeldheid van de thematiek (die om toespitsing en het uitwerken van een casus vraagt).
* Als er schaarste dreigt, gaan alle remmen van het milieubeleid af.
* De prominente rol van het nationale economische eigenbelang in het gehele buitenlandse beleid van de huidige Nederlandse regering.

Workshop 2: FGD en energie

Energie is de motor van de gangbare economie. De manier waarop het wordt opgewekt, gedistribueerd, de eigendomsverhoudingen, de beschikbaarheid en de verdeling daarvan over de aardbol, de techniek waarmee het wordt gewonnen en omgezet in bruikbare vorm; al deze factoren bepalen in gote mate de manier waarop we leven, poducren, consumeren, de aarde vervuilen, de vraag of er oorlog wordt gevoerd of dat we min of meer in harmonie samenleven.

Dat het anders moet is evident. Dat het anders kan is ook voldoende aangetoond, uitgerekend en bedacht. Natuurlijk, het is ingwikkeld. Als je alleen de energiedragers verandert (van kolen naar zon en van uranium naar wind) maar niet de eigendomsverhoudingen wijzigt zal er onvoldoend veranderen. Als je de bevolking in landen met de olievoorraden de zeggenschap geeft over die natural resources maar niets doet aan bewustzijn over het milieu dan zullen ook zij die olie gewoon tot de laatste druppel opstoken.

De workshop gaat niet kijken naar de vraag OF het kan, een in alle opzichten volledig duurzame energievoorziening. Daar gaan we van uit. Niet alleen is dat voldoende aangetoond in diverse (inspirerende) scenario’s,

• Energy(R)evolution van Greenpeace

• Nederland krijgt nieuwe energie, partij-overstijgend energiescenario

• Green4Sure van de gezamenlijke milieubeweging

Het wordt ook dag in, dag uit, op tal van plekken aangetoond in de praktijk. Het kan dus, financieel, technisch, het kan snel genoeg.

In de workshop gaan we ook niet discussieren over de precieze cijfers, de snelheid, de parameters, de kleinere en grote omissies in al die scenario’s, de vraag of alle technieken wel voldoende aan bod zijn gekomen,. We vertrekken vanuit de gezamenlijke aanname dat het kan, dat het snel genoeg kan (binnen enkele decennia) en dat het er vooral om gaat dat we beginnen en iets gaan DOEN.

Het gangbare energiebeleid in Nederland, de EU, op wereldschaal, heeft alles te maken met belangen. De bestaande belangen zullen alles op alles blijven zetten om niet snel (genoeg) te veranderen. Eerst moet alle olie, moeten alle kolen, moet al het uranium, uit de grond gehaald zijn.

Hoewel er veel bemoedigende initiatieven zijn op het gebied van decentrale duurzame energie is het ook duidelijk dat die onvoldoende gewicht in de schaal leggen en onvoldoende macht ontwikkelen om de bestaande belangen te doorbreken. Er moet meer gebeuren.

We moeten naar een periode waarin het onmoglijk is om nieuw centraal grootschalig vermogen te bouwen. Geen nieuwe centrales meer, bijvoorbeeld voor een periode van 20 jaar. Dan hoeven we niet meer op deelterreinen het gevecht aan te gaan (kolen of kerncentrales) de duurzame energiesector krijgt een echte kans en je zult zien dat er een autonome economische beweging en kracht op gang komt die er als vanzelf voor zorgt dat we ook na die twintig jaar geen nieuwe grote en vervuilende centrales meer bouwen. Over de periode voor een moratorim kunnen we nog twisten maar de essentie is; werk een campagne en strategie uit om dat ene doel te bereiken; geen nieuw basislastvermogen meer.

Dat is een gemeenschappelijk belang van flinke delen van de bestaande energiesector (inclusief een aantal relatief grote jongens als Eneco en Greenchoice), de honderden bedrijfjes en initiatieven op het gebied van decentrale duurzame energie, de milieubeweging, vakbeweging, grote delen van het MKB (denk aan installatie, isolatie, onderhoudssectoren) en alle politieke partijen die willen dat burgers meer zeggenschap krijgen over hun eigen leven en leefomstandigheden. Het is dus ook een emancipatoire beweging en doelstelling, alleen als we nieuwe centrales tegenhouden kan een decentrale en door burgers gedragen, duurzame energievoorziening werkelijk op gang komen.

De workshop gaat werken aan een een strategie om dit te bereiken.

Workshop 11: Een politiek-maatschappelijke strategie voor de Fair & Green Deal. Vervolg op het ochtendprogramma

Met medewerking van Leida Reinhout, René Grotenhuis, Esther-Mirjam Sent, Jan Rotmans e.a.

Op veel plaatsen in de wereld en ook in Nederland worden mensen zich ervan bewust dat business as usual leidt tot ecologische problemen, uitputting van grondstoffen en sociale onrechtvaardigheid, nationaal en wereldwijd. Zelfs het financiële en economische systeem als zodanig staat op zijn grondvesten te schudden, wat voor veel mensen bestaansonzekerheid creëert. Aantrekkelijke alternatieven zijn beschikbaar – op het terrein van energievoorziening, voedselproductie, mobiliteit, wonen en recreatie, maar ook beloningssystemen, belastingheffing, inrichting van de zorg, internationale handel en samenwerking – maar krijgen nog onvoldoende ruimte en steun.

Dat is jammer, want onze toekomst kan er zo rooskleurig uitzien als we nu van koers veranderen en kiezen voor een eerlijke economie: een betere balans tussen werk en de tijd voor gezin, sociale relaties, inzet voor de gemeenschap, sport, hobby’s en ontspanning, met name in de spitsuren van het gezinsleven; minder stress en opgebrande en versleten mensen; een evenwichtiger verdeling van rijkdom en werk en een faire beloning daarvan; blijvend goede vooruitzichten op een welverdiende onbezorgde oude dag; meer ruimte voor ontplooiing en onderwijs om de eigen talenten te vinden en een passend en aantrekkelijk beroepsperspectief en een zinvolle levensvulling te ontwikkelen; meer ruimte voor zorg met een menswaardige kwaliteit; een gezonde omgeving en aantrekkelijke landschappen; goede voeding op basis van betrouwbare grondstoffen van een duidelijke herkomst waarmee men zich kan identificeren; ruimte voor de natuur die niet alleen noodzakelijk is voor het voortbestaan van mensen maar ons ook kan laten genieten van haar verrassende vondsten en schoonheid.

Dat de alternatieven onvoldoende kans krijgen, komt voort uit een aantal weeffouten in het geheel van economie, politiek en samenleving. In de kern gaat het erom dat er met allerlei economische instrumenten teveel wordt gestuurd op financiële waarde op zichzelf – economische groei, winstmaximalisatie, kostenbesparing, productiviteitsvergroting, loonstijging – zonder voldoende aandacht voor de natuurwaarden en menselijke bestaanswaarden waar het eigenlijk om draait. Willen we dat veranderen, dan moeten vooral andere sturingsinstrumenten ingevoerd worden: andere welvaartsindicatoren, een andere belastinggrondslag, verrekening van gezondheids- en milieuschade in de prijzen e.d. In de Fair & Green Deal zijn daarvan diverse voorbeelden gegeven. Die veranderingen kennen allemaal hun eigen specifieke problemen en weerstanden. Dat komt in verschillende workshops aan de orde.

Er zijn echter ook algemene weerstanden die ervoor zorgen dat het grote verhaal van de eerlijke economie en de Fair & Green Deal als geheel onvoldoende aandacht krijgt. Belangrijke voorbeelden daarvan zijn:

• een neoliberale en populistische politieke hoofdstroom die bewust kiest voor business as usual

• een algemene maatschappelijke onzekerheid die deze politieke hoofdstroom voedt

• een onvoldoende ontwikkelde voorstelling van wat die eerlijke economie inhoudt, of deze ‘werkt’ en wat dit oplevert voor het dagelijks leven van ‘de gewone man en vrouw’, waardoor de roep om een transitie naar een eerlijke economie nog meer onzekerheid oproept

• een tamelijk vastliggend internationaal economisch beleid (EU, WTO) dat in grote trekken de neoliberale lijn ondersteunt of versterkt

• machtige belangengroepen die dit bestendigen.

Voortbordurend op de inzet van de sprekers in het plenaire deel in de ochtend willen we in deze workshop proberen op deze algemene weerstanden meer greep te krijgen, te verkennen welke mogelijkheden er zijn ze te doorbreken en daarvoor een routeplan te ontwerpen.

(Dezelfde tekst als pdf-file)

Workshop 10: Burgers betrekken in een F&GD; voedselvoorziening van globaal naar lokaal

Leiding: Hans Berkhuizen (Milieudefensie). Met Sjef Staps (Louis Bolk Instituut), Dannie Brus (NIVON) e.a.

Het realiseren van een alternatieve, eerlijke en groene economie is een verandering die zich onder meer op macroschaal afspeelt. Die verandering kan echter niet zonder steun van onderaf. Dat kan verder gaan dan alleen simpele steunverklaringen of alternatieve individuele consumptiekeuzen. Burgers en lokale organisaties en bedrijven kunnen ook regionaal alternatieve economieën opbouwen.

Er zijn verschillende initiatieven waarin burgers en lokale ondernemers nieuwe verbindingen aangaan binnen alternatieve, lokale of regionale economische structuren. Voorbeelden van deze lokalisering of regionalisering zijn: Community Supported Agriculture, Transition Towns, alternatieve, lokale geldsystemen en regionale energie-opwekking. Dergelijke initiatieven onttrekken zich tot op zekere hoogte aan de druk van geglobaliseerde economische structuren. Daardoor kan een duidelijker keuze worden gemaakt voor kwaliteit, duurzaamheid en rechtvaardigheid. En misschien nog wel belangrijker:  er ontstaat zo weer een directere verbinding tussen land, producent en consument (of “aarde, boer en consument”). Dat kan de betrokkenheid en het gevoel van zinvolle autonomie, controle over het bestaan, zekerheid en identiteit (waarschijnlijk) ten goede komen. Het draagt eraan bij dat de economie weer dienstbaar wordt aan mensen (en hun zorg voor elkaar en de natuur) in plaats van dat mens en natuur dienstbaar zijn aan de economie.

De werkgroep Globaal-lokaal van de Alliantie Fair & Green Deal wil daarom in het kader van het betrekken van burgers bij de omslag naar een groene en eerlijke economie werken aan de mogelijkheid van het opzetten van dergelijke regionale economieën, met een focus op voedselvoorziening en daaraan gekoppelde energievoorziening (bijvoorbeeld biomassa-afvalstromen, zon en wind op het boerenbedrijf e.d.).

Het doel is voorlopig geformuleerd als: in 2020 loopt in 20 regio’s in Nederland 20% van de voedsel- en energievoorziening via lokale kanalen, in de vorm van coöperaties waarin burgers als financier (al of niet risicodragend) meedoen, zonder tussenkomst van multinationale banken of dito detailhandel en tegen een faire prijs.

Partijen die daarbij betrokken kunnen worden zijn bijvoorbeeld:
•    voorbeelden van CSA
•    Transition Towns
•    ZLTO
•    Agro&Co Brabant
•    Taskforce Multifunctionele Landbouw
•    restaurants als KAS (Amsterdam) en Sober (Amersfoort)
•    een regiomarkt als Marqt
•    Eneco
•    Platform Duurzame Gebiedsontwikkeling (initiatief van Urgenda)
•    voorbeelden van alternatieve geldsystemen
•    de (RABO) streekrekening
•    lokale groepen van Milieudefensie
•    lokale afdelingen van NIVON
•    lokale kerken

Het doel van de workshop tijdens de conferentie is het vaststellen van een routeplan (in aanzet) voor de realisatie van het genoemde doel. Daarvoor worden vertegenwoordigers van de genoemde partijen uitgenodigd deel te nemen aan de workshop. Uiteraard zijn andere geïnteresseerden welkom.

In de voorbereiding worden de keuzen, die kunnen worden gemaakt met een aantal potentieel betrokken  partijen voorbereid, zodat een concreet routeplan kan worden opgeleverd dat na de conferentie in uitvoering kan worden genomen.

(dezelfde tekst als pdf-file)

Workshop 8: Fair en Green economieonderwijs, van voortgezet onderwijs tot universiteit.

Conferentie Routeplan voor een Eerlijke Economie, 3 februari 2010

De wereld staat voor een gigantisch uitdaging. We worden niet alleen geconfronteerd met een financiële crisis, maar ook met een voedsel-, water-, energie- en klimaatcrisis. Er ontvouwen zich twee scenario’s. Of we gaan op dezelfde voet door richting de rand van de afrond, of het lukt ons om tijdig een andere weg in te slaan richting een duurzame samenleving. Onderwijs (op elk niveau) speelt bij het bereiken van een duurzame samenleving een cruciale rol. Het bereiken van een duurzame samenleving vereist immers een andere denkwijze dan de huidige. Of zoals Albert Einstein (1879 – 1955) ooit zei: “Je kunt een probleem niet oplossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt.” En verandering begint met onderwijs en bewustwording.

Doel van deze workshop is het ontwikkelen van een routeplan (roadmap) voor eerlijk en groen economieonderwijs. Welke concrete stappen moeten gezet worden om het beoogde doel te bereiken? Welke kansen liggen er en welke belemmeringen? En welke organisaties willen meewerken om het routeplan voor duurzaam economieonderwijs verder uit te werken en uit te voeren?

De workshop vindt plaats binnen het kader van de conferentie ‘Routeplan voor een eerlijke economie’. De contouren van die gewenste economie werden eerder geschetst in  het voorstel voor ‘Een Fair & Green Deal’. Rond dat voorstel is een alliantie ontstaan van organisaties. (zie http://www.alliantiefairgreendeal.org)

De inleiding wordt verzorgd door em. prof. dr. Arnold Heertje. Volgens Heertje hebben economen de economische wetenschap verschraald en gedehumaniseerd door economische beschouwingen te herleiden tot financiële calculaties van baten en kosten. We moeten weg van dit eng, monetair geformuleerde welvaartsbegrip en de eenzijdige focus op geld en winstmaximalisatie, dat ons in de huidige kredietcrisis heeft gestort. Als we volgens Heertje iets kunnen leren van deze crisis is het dat de oplossing ligt in investeren in duurzaamheid en menselijkheid. Heertje ziet de crisis als kans voor een duurzame en menswaardige economie. Een economie waarin de mens weer centraal komt te staan en niet het korte termijn gewin of de monetaire winst. Economie draait niet (alleen) om geld, maar om de behoeftebevrediging van de mens nu, van de mens straks, waar ook ter wereld. Dat zijn ook behoeften die zich niet in geld laten uitdrukken, zoals de behoeften aan natuur, schone lucht, stilte, gezondheid, leefbaarheid etc. Een gezond leefklimaat voor U en uw kinderen maakt evenzeer deel uit van uw welvaart. Echte economie behelst daarom een breder, humaner welvaartsbegrip. Dit bredere welvaartbegrip laat ons beseffen dat duurzaamheid ook een eerste levensbehoeften is van de bevolking. Want duurzaamheid heeft uiteindelijk alles te maken met welvaart van mensen nu, en mensen strak, waar ook ter wereld.

De stelling van em. prof. Arnold Heertje luidt: ‘Op elke universiteit/economische faculteit moet welvaarttheorie gedoceerd worden’.

Iedereen die mee wil denken over duurzaam economieonderwijs is welkom!

(De workshop duurzaam economieonderwijs wordt georganiseerd in samenwerking met het Centrum voor Wetenschap en Levensbeschouwing van de Universiteit van Tilburg.)

(dezelfde tekst als pdf-file)

Workshop 6: Vredeseconomie en conflictpreventie op de politieke agenda

Conferentie Routeplan voor een Eerlijke Economie, 3 februari 2010

Leiding Jan Schaake (Kerk & Vrede); notulist: Greetje Witte-Rang (Platform DSE); medewerkenden: Kees Nieuwerth (Quakers), Mark Akkerman (Stop de Wapenhandel), Peter Polder (PeakOil Nederland) e.a.)]

“Wereldwijd zijn in de 21^ste eeuw vier keer zoveel oorlogen door onderhandelingen beëindigd dan door een militaire overwinning. Toch stegen de militaire uitgaven met 45% over de afgelopen 10 jaar, terwijl slechts kleine bedragen werden besteed aan het voorkomen van oorlog.

Experts verwachten een toename van gewelddadige conflicten vanwege snel groeiende ongelijkheid, klimaatverandering en de toenemende uitputting van bestaansmiddelen en grondstoffen zoals landbouwgronden, water en olie. Maar als het conflict escaleert en gewelddadig wordt raken deze oorzaken uit het zicht en worden ook niet opgelost. De grondoorzaken zullen aan de orde gesteld moeten worden binnen duurzame structuren die het conflict transformeren. Anders steekt het conflict domweg de kop weer op bij verkiezingen of andere gelegenheden.” (Introductie van de Global Peace Building Strategy – From violent conflict to systematic peace, October 2010)

Korte algemene situatieschets

Het bovenstaande citaat beschrijft de hedendaagse ontwikkelingen op het gebied van vrede en veiligheid kort en bondig. Waar het westen steeds meer de ongelijkheid tussen noord en zuid laat groeien, ontstaan zowel ressentiment tegen als verlangen naar het rijke westen, zich vertalend in aanslagen op westerse doelen respectievelijk een groeiende migratiestroom naar het westen hetgeen op zijn beurt weer leidt tot extreme veiligheidsmaatregelen en een toenemende militarisering van de grensbewaking.

Er wordt gewaarschuwd voor klimaatoorlogen ten gevolge van een sterk veranderende geografie. Woestijnvorming en zeespiegelstijging maken landbouwgronden onbruikbaar, wat zal leiden tot lokale en regionale conflicten om water en land; toch al instabiele landen kunnen erdoor im- of exploderen. Een binnenkort goed bevaarbare Noordelijke IJszee zal leiden tot mondiale spanningen over vaarroutes en bereikbaar geworden grondstoffen- en energievoorraden. Extreme brandstoffenprijzen zullen tot steeds meer sociale onrust leiden.We zien nu al toenemende spanningen om grondstoffen- en energievoorraden en om de transportroutes, lokaal, regionaal en mondiaal. Oplopende spanningen binnen en tussen tal van Afrikaanse landen waar grondstoffen gewonnen en getransporteerd worden; naast de reeds bestaande soms gespannen verhoudingen tussen leveranciers en afnemers (Midden-Oosten versus het Westen; Rusland versus Oost- en Midden-Europese landen) nieuwe spannende verhoudingen tussen reeds bestaande afnemers en nieuwe spelers op die markt, met name China dat voet aan de grond wil krijgen in Afrika en Centraal-Azië.

Al deze conflicten gaan inmiddels gepaard met militaire machtsvertoon in de meest strategische regio’s. De Indische Oceaan, als verbinding tussen het grondstoffenrijke Afrika, de Arabische wereld, India en China, zou wel eens het strijdtoneel van de 21^ste eeuw kunnen worden. Nu al vormt de anti-piraterijvloot rond Somalië de één na belangrijkste NAVO-operatie (na Afghanistan) en behelst ze de grootste Nederlandse legerinzet op dit moment. De afgelopen vijf jaar is de term “energievoorzieningszekerheid” vanuit de louter economische beleidsnota’s terechtgekomen in nationale, Europese en NAVO-veiligheidsdoctrines en wordt openlijk gerept van militaire beveiliging van transportroutes over zee (zoals die rond Somalië) en over land (rond de lange continentale olie- en gaspijpleidingen).

Deze oplopende spanningen en de keuze voor een militaire aanpak leiden wereldwijd tot een intensivering van de miljardenverslindende wapenproductie en wapenhandel.

Armoede wordt steeds meer van de Westerse politieke agenda geschoven, terwijl dat toch dé plaats is waar de structurele oplossingen voor economische onrechtvaardigheid vorm zullen moeten krijgen. De Nederlandse regering krimpt het budget voor ontwikkelingssamenwerking met tenminste 12,5% in, maar geeft het thema “fragiele staten en veiligheid” er alvast structureel 9 miljoen bij: het symptoom (met militaire middelen) en niet de onderliggende oorzaak (met ontwikkelingseconomische middelen) wordt aangepakt.

De werkgroep Vredeseconomie en conflictpreventie van de Alliantie Fair & Green Deal beoogt met de workshop een bijdrage te leveren aan het wegnemen van conflictpotentieel met als einddoel:

van competitie naar coöperatie rond brand- en grondstoffen. De geschetste vredesbedreigende ontwikkelingen kunnen we een halt toeroepen als we een strategie ontwikkelen die niet zozeer gericht is op onderlinge concurrentie maar op het stimuleren van wederzijdse afhankelijkheid en samenwerking. Tijdens deze workshop zullen we deze aanpak nader toepassen op één type conflict, namelijk de olie- en gasconflicten tussen verschillende EU-lidstaten, Rusland en andere voormalige Sovjetrepublieken.

Veiligheid en energievoorziening in Europa

We leven nog steeds in een verdeeld Europa, en daarbij speelt de energiepolitiek een centrale rol. Al verschillende keren speelde Rusland de ‘energie-kaart’ uit om het beleid van buurlanden te beïnvloeden. Ruim 80% van het door de lidstaten van de EU geïmporteerde gas komt nu uit met name drie landen: Noorwegen, Algerije en Rusland. Daarvan neemt alleen Rusland thans meer dan 40% voor zijn rekening.

De lidstaten van de Europese Unie in hun honger naar energie proberen de afhankelijkheid van Russisch aardgas te verminderen door onder meer een gigantische pijpleiding te plannen die gas uit Turkmenistan via Turkije naar Europa kan laten stromen,de zogenoemde Nabucco pijplijn, parallel aan bestaande Russische leidingen, dus louter om de afhankelijkheid van Rusland te verminderen. Voorts zijn er zelfs plannen om een pijplijn dwars door de Sahara aan te leggen waardoor gas uit Nigeria naar Europa kan stromen! De aanleg en het beheer (beveiliging!) van die pijpleidingen vergt miljarden investeringen!

De vraag bij dit alles is natuurlijk: is dit werkelijk nodig? Kunnen we dat geld niet betere besteden, bijvoorbeeld aan het ontwikkelen van een ander energie- en veiligheidsbeleid?

De NAVO heeft een breed opgevat begrip ‘veiligheid’ steeds verder gemilitariseerd.

De Verenigde Naties, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) en – in beginsel ook de Europese Unie – benaderden veiligheid vanuit een veel breder perspectief, zodat vredesopbouw, het respecteren en ontwikkelen van mensenrechten, het stimuleren van democratische processen en het rechtvaardig delen van natuurlijke hulpbronnen daarvan integraal deel uitmaakten. Een mogelijk alternatief voor deze ontwikkeling is daarom nog steeds het oorspronkelijke model van de VN, EU en de OVSE: samenwerking om gedeelde veiligheid, gedeelde verantwoordelijkheid en gedeelde hulpbronnen te ontwikkelen. De Europese Gemeenschap zou zichzelf opnieuw moeten uitvinden. We kunnen daarbij teruggrijpen op het oorspronkelijke concept van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal die destijds hielp om te voorkomen dat grondstoffen werden gemonopoliseerd en (opnieuw) ingezet als instrument bij een gewapend conflict.

Recent dringt Rusland aan op meer samenwerking bij het oppakken van de grote uitdagingen van deze tijd: energieschaarste, klimaatverandering, vrede en veiligheid. Rusland is daarbij wellicht ook bereid tot nieuwe vormen van samenwerking gebaseerd op de OVSE en het verdrag van Helsinki uit 1975. Het oude Europa wordt hierbij uitgedaagd minder aan de leiband van de Verenigde Staten te lopen.

In plaats van allerlei bilaterale samenwerkingsvormen op energiegebied zouden we gezamenlijk de EEG een nieuwe inhoud kunnen geven door – als Europese Unie- met het door Rusland en haar nabuurlanden geïnitieerde Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS) en zelfs alle Centraal-Aziatische staten (Turkmenistan, Oezbekistan, Kazachstan, Kirgizië, Tadzjikistan en Azerbeidzjan) een nieuw multilateraal samenwerkingsverband te beginnen: een Euraziatische Energie Gemeenschap (EEG!). Doel van deze pan-Europese energiegemeenschap zou tweeledig zijn. Enerzijds het delen en beheren van de schaarser wordende fossiele energiebronnen, anderzijds het gezamenlijk ontwikkelen van de voor een duurzame toekomst benodigde alternatieve energiedragers.

Als we in dat verband dan de geroemde ‘soft power’ van de EU inzetten om de vrijheid, democratische- en mensenrechten tot hoeksteen van het beleid in een steeds grote wordende politiek unie te maken, kan het proces dat zich in het Oude Europa voltrok zich op grotere schaal herhalen en de weg kunnen banen voor Rusland en sommige van haar bondgenoten om vervolgens lid te worden van een inmiddels gemoderniseerde EU. Dan kunnen we eindelijk ook de EU en de Raad van Europa integreren. Eindelijk het ‘Gemeenschappelijk Europees Huis’ zoals Gorbatsjov het eind jaren tachtig, begin negentiger noemde.

Wat de vredesbeweging te doen staat is om samen met de ontwikkelings- en milieubeweging:

1. De dominante militaire aanpak van toenemende spanningen te bekritiseren;

2. Met ontwikkelings- en duurzaamheidorganisaties te kijken naar de werkelijke oorzaken;

3. Strategieën en modellen voor te stellen om deze werkelijke oorzaken gezamenlijk aan te pakken, rekening houdend met ieders deelbelangen. Vrede als de politiek van het samenwerken.

Stappen op weg naar dat einddoel

• Een samenwerkingsovereenkomst rond beheer en ontwikkeling van fossiele en duurzame energie tussen de EU, Rusland en de voormalige Sovjet-republieken.

• Het in leveringscontracten opnemen van de verplichting zich aan te sluiten bij de Extractive Industries Transparency Initiative (EITI) en het in acht nemen van gedragscodes voor multinationals.

• Het vervolgens integreren alle betrokken staten in de uiteindelijk gezamenlijk te vormen Euraziatische Energie Gemeenschap.

Tijdens de workshop zal een concept-routeplan voor dit onderwerp besproken en uitgewerkt worden, en gepoogd worden voor de uitwerking van dat plan medestanders te vinden.

Onderdeel van het routeplan is in ieder geval:

* in 2011 informatievergaring en –verspreiding, door het opstellen van drie papers en het bespreken daarvan op drie conferenties; het opzetten van een webbased campagne (hiervoor is reeds een projectvoorstel in ontwikkeling, als samenwerkingsverband van de organisatoren van de workshop).

(dezelfde tekst als pdf-file)

————–

Bijlages (klik op de titels):

concept roadmap voor workshop 6

Energie en Conflict in Europa

Putting the Bundeswehr Report in Context

Energie- en grondstoffenconflicten

Grond- en brandstof of conflictstof: van conflict naar coöperatie.

Internationale (belasting op) kapitaalstromen t.b.v. mondiale bestaanszekerheid (leiding Koos de Bruijn (Jubilee/TaxJustice) en Burghard Ilge (BothENDS), met Ted van Hees (Oxfam Novib) (Alliantiewerkgroep 3 en 4; journalist van Onze Wereld)

Introductie:

Ondanks de beeldvorming dat het in de ontwikkelingsdiscussie over een geldstroom van het globale Noorden naar Zuiden gaat is de realiteit dat jaarlijks per saldo miljarden dollars meer van ontwikkelingslanden naar rijke landen dan omgekeerd. Deze geldstroom bestaat grofweg uit twee delen. Enerzijds wordt kapitaal onttrokken door private personen en bedrijven. Bijvoorbeeld door het wegvloeien van winsten, mede door belastingontduiking en -ontwijking door internationale bedrijven (TNCs) en via belastingparadijzen, maar ook door kapitaalvlucht. Anderzijds vloeit kapitaal weg door aflossing van schulden uit het verleden aan commerciële en publieke (nationale en multinationale) crediteuren.
Volgens cijfers van Eurodad stond in 2008 tegenover deze uitstroom van totaat 1205 miljard dollar, slechts 857 miljard euro aan instroom (investeringen, ontwikkelingssamenwerking, overboekingen door migranten, nieuwe leningen, etc)

Daarnaast heeft de grilligheid van mondiale kapitaalmarkten grote gevolgen in ontwikkelingslanden.  Dat geldt zowel voor speculatie met grondstoffen en voedsel als met allerlei financiële producten. Tegelijkertijd zou een passende heffing van internationale belastingen enerzijds een dempende werking kunnen hebben op de meest negatieve van deze producten, zoals derivaten (afgeleide financiële producten) en anderzijds honderden miljarden kunnen opleveren voor binnenlandse financiering (alternatief voor bezuinigingen) en die van mondiale publieke goederen (klimaat, MDGs)
In het kort kan worden gesteld dat deze kapitaalstroom duurzame ontwikkeling in het Zuiden in de weg staat. Daarnaast staat de status quo een eerlijke kans voor het Zuiden in de weg.

Als onderdeel van een Fair Green Deal is aanpak van deze mondiale kapitaalstroom daarom onontbeerlijk. In deze workshop werken we twee concrete voorstellen tot hervormingen van het internationale financiële systeem verder uit. Een is gericht op het oplossen van internationale schuldproblemen de ander op de inzet van belastingmaatregelen om onduurzame gedrag van financiële markten te ontmoedigen en nieuwe financiële middelen te genereren.

Probleemstelling schulden

Ondanks de schuldverlichtingsinitiatieven van de afgelopen twintig jaren blijft de schuldenproblematiek zich manifesteren. In het verleden voornamelijk in ontwikkelingslanden, heden ten dage manifesteren schuldproblemen zich echter ook in ontwikkelde landen. Zie bijvoorbeeld Griekenland en Ierland. Dat maakt het ontbreken van een structurele en vooral eerlijke oplossing voor de schuldproblemen extra zichtbaar.

Zoals nu ook in Europa duidelijk wordt met de verstrekking van nieuwe leningen, worden problemen niet opgelost, maar vooral vooruitgeschoven. Er is een structurele en eerlijke oplossing van schuldproblemen nodig die onafhankelijk is van de betrokken partijen en die rekening houdt met de verantwoordelijkheden van zowel de leners als de geldverstrekkers. Dit kan door middel van de instelling van een zogenaamd Debt Court, of schuldenrechtbank.

Probleemstelling belastingen

Na de Mexicaanse peso crisis in 1994, de Asian Financial Crisis in 1997 en minder dan 10 jaar na de dot-com bubble van 2000 heeft de huidige financiële crises ook de landen bereikt die in het verleden het meest van de deregulering en integratie van de internationale financiële markten hebben profiteerd. Naast de vraag hoe een financiële crisis in de toekomst het best voorkomen kan worden is het zaak te zorgen dat de financiële sector een eerlijke bijdrage levert aan economisch herstel en ontwikkeling, daar de aanzienlijke kosten en gevolgen van de financiële crisis tot dusverre gedragen worden door de werkelijke economie, belastingbetalers, consumenten, overheidsdiensten en de samenleving in het algemeen.
De door de crisis veroorzaakten financiële tekorten dreigen nu met name ten koste te gaan van investeringen die nodig zijn voor een transitie naar een duurzame economie. Zij het de middelen die nodig zullen zijn om adequate te regeren op de dreigingen van klimaat verandering of het halen van de millenniumdoelen

Het voorstel

In 2015 is een onafhankelijke rechtbank voor het oplossen van internationale schuldproblemen realiteit. Landen zijn niet meer overgeleverd aan de grillen van de financiële markten en aan de wil van crediteuren op het moment dat zij – om welke reden dan ook – in betalingsproblemen komen. Nu wordt door een onafhankelijke partij bepaald welke schuldenlast draaglijk is, welke schulden terecht zijn en of op een deel van de schulden afgeschreven moet worden.

Daarnaast is 2012 sprake van een belasting op financiële transacties. Door gericht te zijn op bepaalde soorten „ongewenste” transacties woorden deze onaantrekkelijk en zullen dus minder plaatsvinden. Daarmee zorgt deze belasting voor een stabieler financieel systeem.
Tegelijkertijd brengt de belasting geld op dat kan worden aangewend voor ontwikkelings- en klimaataanpassingsdoeleinden.

In de workshop zal uitgewerkt worden hoe beide maatregelen stap voor stap ingevoerd kunnen en moeten worden.

(dezelfde tekst als pdf-file)

———————-

Bijlages (klik op de titels):

ETUI paper (pdf)

Eurodad Debt Workout Principles (pdf)

Starre schuldeisers verdiepen crisis (pdf)

Debt crisis studie 2010 (pdf)

Getting into Debt (pdf)