Het artikel in de Verdieping (Trouw) over TTIP, het geplande vrijhandelsakkoord tussen de Europese Unie en de Verenigde Staten (24 maart) schetst een beeld van emotionele tegenstanders die met allerlei schrikbeelden komen en misschien wel betaald worden door Rusland, terwijl de rationele voorstanders er alleen nog niet in slagen de onmiskenbare voordelen goed over het voetlicht te brengen. Laat ik eens proberen, rationeel en onbetaald, aan te geven waarom TTIP er niet moet komen.
Update: VVD-Kamerlid Fred Teeven heeft naar aanleiding van de reactie van Gerrit Stegehuis Kamervragen gesteld [27-3-2015] en daarop antwoorden gekregen van minister Ploumen [20-4-2015].
Het wegwerken van triviale verschillen in regels tussen VS en EU is natuurlijk geen probleem. Het moet niet nodig zijn producten zowel in de VS als in de EU te testen als die tests vrijwel gelijkwaardig zijn. Parlementen moeten dat echter wel per geval kunnen beoordelen. Er zijn namelijk ook veel verschillen die niet triviaal zijn, of die niet voor iedereen triviaal zijn: willen we die verschillen wel gelijktrekken op de manier die straks wordt voorgesteld, of is de prijs die we daarvoor moeten betalen op gebied van milieu, gezondheid of arbeidsrechten te hoog? Een groot probleem van TTIP is dat de politieke discussie daarover niet mogelijk is. Zolang er onderhandeld wordt zijn de stukken geheim, mogen zelfs Europarlementariërs die alleen in een speciale ‘reading room’ inzien en is openbaar debat over de concrete voorstellen dus onmogelijk. Na het afsluiten van de onderhandelingen kan het Europees Parlement tegen een document van een paar duizend pagina’s alleen ‘ja’ of ‘nee’ kan zeggen. De druk om ‘ja’ te zeggen ondanks alle ongewenste punten zal hoog zijn.
Ook na het sluiten van TTIP heeft de politiek minder te zeggen. Als een Europese regering maatregelen wil nemen om bijvoorbeeld klimaatverandering tegen te gaan, doemen er drie hordes op. De eerste is de Regulatory Cooperation Council, een Amerikaans-Europees overlegorgaan waarin voorgenomen beleid in een vroeg stadium wordt doorgelicht op de gevolgen voor de handel. Het bedrijfsleven is daarin goed vertegenwoordigd, en zal druk uitoefenen om die maatregelen tegen te houden al voordat ze het parlement bereiken. De tweede is de Amerikaanse regering, die, als ze het niet met de maatregelen eens is, ze onder verwijzing naar TTIP als handelsbelemmerend zal beschouwen. Tenslotte maakt de investeringsbescherming (ISDS) het Amerikaanse bedrijven mogelijk grote schadeclaims in te dienen vanwege aangetaste winstverwachtingen.
Kortom, de politiek geeft veel zeggenschap uit handen aan het grote bedrijfsleven. Colin Crouch, een Engels politicoloog, ziet dit als schoolvoorbeeld van ‘post-democracy’: democratische instellingen blijven bestaan, maar de besluiten worden elders genomen. Marietje Schaake, europarlementariër voor D66, is bang dat Europa straks buitenspel komt te staan als het niet aan TTIP meedoet. De vraag is wat ze bereid is daarvoor op te offeren. Wat mij betreft hoort de mogelijkheid van de politiek om maatregelen te nemen die we nodig achten daar niet bij.
Gerrit Stegehuis, 27 maart 2015 in Trouw
Update: Tweede Kamerlid Fred Teeven (VVD) heeft op 27 maart gelijk Kamervragen gesteld naar aanleiding van de brief van Gerrit – ongetwijfeld om van de minister de uitspraak uit te lokken dat TTIP heus niet de democratie bedreigt. Inmiddels (20 april) zijn de antwoorden van minister Ploumen gepubliceerd. De vragen met beantwoording vind je hier.
De strekking? Inderdaad wordt de democratie niet door TTIP bedreigd zoals Gerrit in zijn stuk beweert. Helaas is de argumentatie nogal zwak – zie het antwoord bij vraag 4. Ja, het Europees Parlement moet er mee instemmen, de lidstaten zorgen ervoor dat de Commissie binnen het mandaat blijft en ‘het ligt voor de hand’ dat het ook aan de nationale parlementen wordt voorgelegd. Maar wat niet wordt besproken:
- dat parlementen alleen ja of nee kunnen zeggen tegen het hele pakket van een paar duizend pagina’s, en geen mogelijkheid hebben er nog ongewenste zaken uit te halen
- aan de gang van zaken ná afsluiten van het verdrag waar het artikel relatief veel aandacht besteedt, wordt helemaal geen woord gewijd; vandaag kwam Corporate Europe Observatory met een gelekt stuk over de Regulatory Cooperation die er achteraf voor moet zorgen dat het TTIP-proces verder versterkt wordt.
Lees ook het recente artikel van Gerrit Stegehuis over TTIP op deze website