Juridische stappen naar een duurzame en solidaire samenleving
Expert-meeting van het Platform voor een Duurzame en Solidaire Economie (zie bijlage)
(verslag)
Welke juridische mogelijkheden zijn er al voor het afdwingen van belangrijke stappen in de richting van duurzame ontwikkeling? Wat kunnen juristen (meer) doen en hoe kunnen bijvoorbeeld NGO’s hier steun aan geven en er ook meer en effectiever gebruik van maken? Dat zijn de vragen die centraal staan op de expert-meeting.
In 1948 kwam de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens tot stand. Daarin werden burger- en sociale rechten vastgesteld met universele geldigheid. De statenleden van de VN werden mede verantwoordelijk voor de realisatie van deze rechten. In vervolg hierop kwamen velerlei rechtsformuleringen tot stand gericht op specifieke groepen of omstandigheden als kinderen, vrouwen en arbeidsomstandigheden.
In 1987 kwam het VN-rapport ‘Our Common Future’ uit met een dringende oproep mondiaal hard te gaan werken aan een duurzame ontwikkeling, om de aarde leefbaar te houden, een eind te maken aan de armoede en zo nieuwe ernstige conflicten te voorkomen. In 1992 volgde de ‘VN-summit’ in Rio de Janeiro voor de mondiale implementatie van duurzaamheidsprocessen. Dit resulteerde onder meer in de wereldwijde aanvaarding van Legal principles for sustainable development.
Sindsdien kwamen er vele ontwikkelingen op gang, zowel bij bedrijven als bij burgers, vooral lokale gemeenschappen, in de richting van een meer duurzame samenleving. Intussen staan echter op alle fronten de lichten op rood: o.a. qua klimaat, biodiversiteit, de voedselvoorziening en de beschikbaarheid van zoet water. Bovendien zijn de armoede en de afstand tussen arm en rijk in vele delen van de wereld zelfs nog groter geworden.
De rol van juristen
In het Vredespaleis verdedigde in 2002 de jurist Richard Goldstone, o.a. bekend van het Joegoslavië-tribunaal, de stelling dat vooral juristen een belangrijke rol kunnen/moeten spelen om mondiale duurzaamheid te bereiken. Hij constateerde dat op basis van de rechten van de mens en andere internationale verdragen reeds veel mogelijk is. Een internationaal juristencongres, kort daarna in Johannesburg, heeft zijn stelling bevestigd. Toch is er in de praktijk nog niet zo veel te merken van belangrijke internationale doorbraken die mede door juristen zijn gerealiseerd. Een positieve uitzondering op die regel is de door Friends of the Earth bevochten erkenning dat Shell in Nederland voor de rechter moet verschijnen voor haar a-sociale en on-ecologische beleid in Nigeria.
Wat kunnen juristen meer doen en hoe kunnen bijvoorbeeld NGO’s hier steun aan geven en er ook meer en effectiever gebruik van maken? Dat is de vraag die centraal staat op de Expert-meeting die het Platform voor een Duurzame en Solidaire Economie organiseert. Goed beschouwd, valt die vraag uiteen in allerlei afzonderlijke vragen in relatie tot verschillende thema’s.
Het recht en klimaat/energie
Kan met behulp van het recht een einde worden gemaakt aan de ongelijke kansen voor het gebruik van duurzame energie en fossiele energie? De laatste jaren is overduidelijk geworden hoe groot de schade van fossiele energie nu al is (zie bijlage 2). Door de klimaatverandering zal die schade in de toekomst waarschijnlijk nog veel groter kan worden. Wat kan het voorzorgsbeginsel in dit verband betekenen? En welke mogelijkheden biedt het aansprakelijkheidsrecht in relatie tot overheden en bedrijven als middel om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen en de klimaatbestendigheid van onze samenleving te vergroten?
Twee jaar geleden is door verschillende milieuorganisaties een voorstel voor een Klimaatwet ingediend. Verschillende andere landen hebben al zo’n wet, o.a. het Verenigd Koninkrijk. Wat kan de meerwaarde van zo’n wet zijn? En hoe kan worden bereikt dat ook ons land zo’n wet krijgt? Of is wellicht een Duurzame Ontwikkelingswet een betere basis?
Het recht en natuur/biodiversiteit
Overal in de wereld en ook in ons land staan natuur en biodiversiteit onder grote druk. Met de plannen van het nieuwe kabinet wordt, zo moet worden gevreesd, die druk alleen maar groter. Welke mogelijkheden biedt het recht om deze ontwikkeling te keren?
Sinds kort werkt Annelies Henstra bij het IUCN aan de erkenning van het ‘kinderrecht op natuur’. En in Engeland is, op initiatief van Polly Higgens, een campagne gestart om ernstige vormen van milieuschade op VN-niveau erkend te krijgen als een vorm van Ecocide. Kan milieuschade die de levensvoorwaarden voor de huidige en toekomstige generaties ernstig in gevaar brengt, zoals het uitsterven van soorten en klimaatverandering, worden aangemerkt als een misdaad tegen de menselijkheid?
Het recht en landbouw/voedsel/vis/grondstoffen/water
Kan de oneerlijke concurrentie tussen gangbare en biologische landbouw gestopt worden met behulp van het recht? Ondanks het feit dat de noodzaak van een level playing field een algemeen erkend uitgangspunt is, betaalt de vervuiler immers nog steeds niet.
Een andere vraag is hoe met behulp van het recht kan worden bereikt dat het aandeel van Nederland in de uitputting van de natuurlijke hulpbronnen aanzienlijk kleiner wordt en de voor een duurzame sociale en economische ontwikkeling onmisbare grondstoffen, water, voedsel en vis beschikbaar blijven en eerlijk verdeeld worden, in ons land en tussen landen onderling? In hoeverre kan versterking van ketenverantwoordelijkheid en vergroting van de transparantie van bedrijven op het niveau van productieketens bijdragen aan bewuster koopgedrag van consumenten en daarmee aan een eerlijker verdeling?
En in hoeverre kunnen de huidige mensenrechten een basis bieden voor juridische acties op dit vlak? Of is er meer nodig? Actueel is de strijd om een schoon en veilig milieu erkend te krijgen als een mensenrecht, om te beginnen in Europa. Jan van de Venis is een van de trekkers van deze campagne.
Of zou veeleer moeten worden gedacht aan de introductie van een systeem van verhandelbare milieugebruiksrechten, naar het voorbeeld van CO2-emissierechten, zoals bepleit door Gustaaf Biezeveld in zijn oratie (2009)?
Gevraagd: artikelen, notities en statements
De initiatiefnemers hopen dat deze en andere vragen uitgebreid aan de orde zullen komen op de expert meeting en, zo mogelijk, ook (een begin van) een antwoord zullen krijgen. Belangstellenden voor de expert-meeting worden niet alleen uitgenodigd actief deel te nemen aan de expert-meeting, maar ook (liefst) korte artikelen, notities en statements (dus A4tjes) in te sturen ter voorbereiding van de bijeenkomst. Die bijdragen worden op de site geplaatst van het Platform (www.platformdse.org), en zullen in principe later ook te lezen zijn door anderen dan de deelnemers. Ook als men niet kan deelnemen, zijn bijdragen welkom.
Datum, plaats en voorzitter
De expert-meeting staat gepland op 11 maart 2011, van 10 – 16.30 uur, en zal plaats vinden in Den Haag, in het Ministerie van I & M (voorheen VROM), dicht bij het Centraal Station. Gedacht wordt aan ongeveer 35 deelnemers. De voorzitter isWillem Ferwerda, directeur van de IUCN, de International Union for the Conservation of Nature, afdeling Nederland.
Bijlagen.
- De Fair & Green Deal van het Platform voor een Duurzame en Solidaire Economie.
- Artikel over het rapport ‘The Anatomy of a Silent Crisis’ (2009): reeds 300.000 doden per jaar door klimaatverandering.
Concept-programma voor de expert meeting op 11 maart 2011
Voorzitter: Willem Ferwerda, IUCN
9.30 – 10.00 Welkom – koffie / thee
10.00 – 10.15 Opening door Lou Keune, voorzitter Platform DSE
10.15 – 10.45 Inleiding op het thema van de dag door Nico Schrijver.
10.45 – 11.00 Persoonlijke stappen naar werken aan duurzaamheid: Annelies Henstra en Jan van de Venis.
11.00 – 12.30 Drie workshops:
1.Het recht en klimaat / energie (Gustaaf Biezeveld)
2.Het recht en natuur / biodiversiteit (Annelies Henstra)
3.Het recht en landbouw / voedsel / vis / grondstoffen / water (Jan van de Venis)
De workshops worden gestart vanuit korte toelichtingen op de ingeleverde papers, gevolgd door discussie.
12.30 – 13.45 Lunch
13.45-15.00 Voortzetting van de workshops: uitmondend in aantal actiegerichte conclusies, bijv. ook richting wetgever, nationaal / Europees / internationaal.
15.00 – 15.30 Koffie / thee
15.30 – 16.30 Plenaire bijeenkomst o.l.v. de voorzitter: korte presentatie van de uitkomsten van de workshops, gevolgd door discussie over vervolgacties: hoe verder?
16.30 Afsluiting door voorzitter Platform DSE
Borrel
——————-
Bijlages:
Brochure Fair& Green Deal (pdf)
Artikels
Ecosysteemdiensten in gevaar (Gustaaf Biezeveld)
India sets up ‘green court’ to make polluters pay
Country Report: The Netherlands
‘Moedige Rechters Nodig tegen CO-2 uitstoot’
Climate change & devastating UK floods 2000 (The Guardian)
Boete Chevron van $ 9,5 miljard
Bouw kolencentrales op losse schroeven dec. 2010
Notitie van Jacqueline Mineur, Vereniging Milieudefensie.
Klimaatverandering en schadevoorkoming (Elbert de Jong en Anne Keirse)
Duurzame wereld vs recht op familieleven
Households Emissions Trading EALE
(link) NWO: Schadeclaims voor klimaatverandering mogelijk
Een gedeelte van de ondersteunende teksten is op een afgeschermd gedeelte van de website te vinden (vanwege copyrights, niet omdat we wat te verbergen hebben).
———————
Verslagen:
Powerpoint IPUR als Wereldrecht V (als pdf)