Francine Mestrum wijst op ondergeschoven posten zoals de onbetaalde arbeid van vrouwen. Er zijn nieuwe indicatoren nodig waarin ook de genderfactor zichtbaar wordt. Volgens Jeroen van den Bergh steunen inmiddels veel economen de kritiek op de BBP, maar zie je dat nauwelijks terug in het economisch onderwijs of bij beleidsadviezen. Ze moeten, net als de politici waarvan we dit eisen, eens beginnen hun nek uit te steken.
De tweede helft van het economendebat gaat over de conversieproblematiek. Hoe kan de economie omgevormd worden op een manier dat er structurele oplossingen op het gebied van ecologie en internationale verdeling ontstaan? Bob Goudzwaard maakt een vergelijking met de omvorming van de Britse economie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor was toen ook brede steun. Is er nu een vergelijkbare brede coalitie te vormen achter de conversie die wij noodzakelijk achten?
Antoon Vandevelde komt meteen met een paar speerpunten: ‘brede’ indicatoren, behoud van goede collectieve voorzieningen, belasten van onduurzaam vormen van produktie en het inkaderen van het kapitalisme.
Francine Mestrum benadrukt dat de oplossingen er allemaal wel zijn en we ze ook allemaal kennen. Wat ontbreekt is de macht om ze door te zetten. Daarbij moeten we bedenken dat niet alle belangen overeenkomen, waarschuwt ze: er bestaat een “duidelijke klassedimensie”.
Heertje vindt de oorlogseconomie geen goede metafoor. Waar het om gaat is dat er oog is voor toename van de kwaliteit van het leven, niet alleen vooruitgang op het gebied van kwantiteit. Hij ziet een aantal positieve factoren. Het besef van de noodzaak is enorm toegenomen en ook de oriëntatie op de vraag “wat laten we onze kinderen na” jaagt de politici gelukkig meer op dan vroeger.
Jeroen van den Bergh merkt op dat het ideale beleid wel duidelijk is, dat is niet het probleem. Maar hij wijst op de vicieuze cirkel van ‘de politiek’ die we uiteindelijk zelf zijn, waarbij we dus onszelf verwijten niets te doen… Minstens zo belangrijk is dat het bij de mondiale economie om complexe systemen gaat. Alles hangt met alles samen en er zijn effecten waarvan we soms de werking niet goed weten, in sommige gevallen doen maatregelen dan eerder goed dan kwaad (door toedoen van zogenaamde terugkoppelingseffecten). Bob Goudzwaard vat dit tweede deel samen met de constatering dat conversie een zaak van de hele samenleving is, dat vergroening van het belastingsysteem door de discussianten bijzonder belangrijk geacht werd en dat we beter onderzoek moeten doen naar de effecten van conversionele maatregelen.
Susan George (die de hele discussie via een persoonlijke vertaling heeft kunnen volgen) heeft het laatste woord. Zij benadrukt de urgentie van de problemen en de daaruit volgende noodzaak van majeure ingrepen. Een van de dingen die zij belangrijk vindt om nog mee te geven is de noodzaak voor “een nieuw Groot Verhaal”, een samenlevingsvisie waar iedereen een rol in kan hebben.
“Dit verhaal zal uit Europa moeten komen, in de VS zie ik dat niet zo snel gebeuren”.
De Workshops
Tijd voor een pauze, met biologische lunch en muzikale omlijsting verzorgd door Stichting Pequeno. In een hoek wordt ook een korte film over economische groei vertoond die speciaal voor de gelegenheid was gemaakt.
Daarna verdeelt het publiek zich over zeven werkgroepen met de thema’s:
1) Economisch meten
2) Sociale partners
3) Maatschappelijk middenveld
4) Duurzaam Consumeren
5) Groei en herverdeling
6) Landbouw en
7) Media
De workshops werden geacht allen antwoord te geven op de drie vragen gevoegd bij de stellingen van de conferentie:
1) Zijn de deelnemers het eens met de stellingen?;
2) Wat moet er gebeuren, hoe zetten wij de wissels om?;
3) Wat kunnen de deelnemers zelf doen, wat is de rol van de sociale partners, media etc. bij de omschakeling naar een duurzame economie?
Het verloop van de workshops verschilt. Maar in veel gevallen is er toch veel bereikt op het gebied van het ontsluiten van specifieke informatie en soms ook concrete voorstellen. Een workshop levert zelfs nog landelijk nieuws op als een spreker van het CPB bekend maakt dat er gwerkt wordt aan een duurzaamheidsindicator (Zie: NRC)
Kijk voor de uitkomsten van verschillende workshops later naar de aparte verslagen, rechts op deze pagina.
Het Slotdebat
Slotnummer van de dag is een debat tussen politici en vertegenwoordigers van grote maatschappelijke organisaties. Naast twee parlementsleden, Femke Halsema (fractievoorzitter GroenLinks) en Diederik Samsom (PvdA) zijn dat Agnes Jongerius (voorzitter vakcentrale FNV), Myriam vander Stichele (Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen SOMO), Geert Janssens (Verbond van Kristelijke Werkgevers, Vlaanderen) en Tom Willems (Algemeen Christelijk Vakverbond, Vlaanderen).