In Brabant is de dimensie ‘Elders’ ver te zoeken
Gedurende twee grote conferenties in Brabant over Brede Welvaart, in 2022 en 2024, werd uitvoerig over diverse ontwikkelingen in onze samenleving gesproken, maar onze relatie met de wereld buiten Nederland (formeel de dimensie ‘Elders’) kwam daar niet of nauwelijks aan de orde. Terwijl die mondiale dimensie juist een cruciaal onderdeel van Brede Welvaart is.
Ondanks mijn pogingen, vóór en na beide conferenties, heb ik tot nu toe helaas nog geen verbetering opgemerkt. Men blijkt vooral te werken aan een nog bredere welvaart in eigen provincie. Dat bleek opnieuw tijdens de recente bijeenkomst ‘Spotlightstories‘ op letterlijk het hoogste niveau in het Provinciehuis in Den Bosch, met prachtige vergezichten. Er lijkt echter in de praktijk inhoudelijk vooral sprake te zijn van visie-vernauwing.
Onze Gezamenlijke Toekomst
De grote vraag is of men wel weet waar die term ‘Brede Welvaart’ vandaan komt. Hier schets ik die ontwikkeling kort. Via het landelijk Platform Duurzame en Solidaire Economie (PDSE) was ik vanaf 2006 betrokken bij de stimulering van de landelijke politiek in de richting van een meer mondiale visie op de economische ontwikkeling in Nederland. En via mijn werk op De Kleine Aarde volgden we sinds de jaren 80 de hoopvolle mondiale ontwikkelingen rond milieu en duurzaamheid bij de Verenigde Naties.
De noodzaak voor een bredere visie kwam al goed naar voren in het VN-rapport ‘Onze Gezamenlijke Toekomst’ van de Commissie Brundtland in 1987, en ook vijf jaar later tijdens de grote VN-conferentie over Duurzame Ontwikkeling in Rio de Janeiro in 1992. Alom werd toen onderkend dat we voor het werken aan Duurzaamheid meer indicatoren nodig hebben. Wereldwijd kwamen er acties op gang en bijv. in Europa en ook Nederland werden vele gemeenten actief met de ‘Lokale Agenda 21’, met de bekende slogan ‘Think globally, act locally’. Lokaal mondiaal beleid werd de logische verbreding van de gemeentelijke politiek, extra gestimuleerd door de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).
Monitor Brede Welvaart
In Brussel organiseerde de Europese Unie in 2007 de grote conferentie ‘Beyond GDP’, ofwel hoe gaan we nu verder kijken en meten dan alleen het BNP, het Bruto Nationaal Product? Veel mensen uit Nederland waren erbij. Het duurde echter nog tot 2016 dat ook de Tweede Kamer erkende dat het Bruto Nationaal Product geen goede maatstaf voor welvaart is en een tijdelijke commissie van de Tweede Kamer instelde om een breder economisch kader voor het beleid te ontwikkelen; dat kreeg toen de naam ‘Brede Welvaart’. Of die term, achteraf gezien, goed gekozen is, blijkt in de praktijk intussen wel een groot vraagteken. Het gaat vooral over een brede set van indicatoren om de voortgang van nationale en mondiale Duurzame Ontwikkeling te kunnen meten, en daar beleid op te voeren.
In 2018 kwam de eerste ‘Monitor Brede Welvaart’ uit, samengesteld door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), in samenwerking met de andere planbureaus. En in die Monitor staan drie belangrijke dimensies centraal: Hier en nu, Elders (onze relatie met het buitenland) en Later (de toekomst).
Elk jaar in mei komt nu die Monitor uit. Wat er daarna mee gebeurt in de Tweede Kamer is helaas tot nu toe nog niet erg hoopgevend. Er worden wel wat vragen gesteld en beantwoord, maar het valt op dat uitgerekend over ‘Elders’ nauwelijks meer wordt gesproken. Vanuit het Platform DSE wordt die ontwikkeling vanaf het begin op de voet gevolgd. Op de site www.platformDSE.org wordt elk jaar een evaluatie van de Monitor gepubliceerd, en daarin is steeds teleurstelling te lezen over de vernauwing van het debat in de Tweede Kamer. In die zin is de ontwikkeling in Brabant niet uniek. Maar de term ‘Brede Welvaart’ werd wel goed opgepakt.
Regio-conferentie Brede Welvaart
Op 9 november 2022 werd de eerste regio-conferentie over Brede Welvaart in Den Bosch georganiseerd. In het programma miste ik helaas een onderdeel over die mondiale dimensie van Brede Welvaart, dus ‘Elders’. Op mijn mails erover kwam pas na aanmanen een zwakke reactie. Alleen in de presentatie van de econoom Shinta Oosterwaal werd in Den Bosch verwezen naar de ongelijke kansen en de situatie tussen Noord en Zuid, maar er was geen enkele workshop waar dit thema verder aan de orde kwam. In het video-verslag dat we allemaal later toegezonden kregen kwam Shinta Oosterwaal zelfs helemaal niet voor. Toen ik daar een opmerking over mailde, was het excuus dat dit toch maar een impressie was…
Tweede conferentie in Tilburg
Twee jaar later kwam de uitnodiging binnen voor weer een grote conferentie over Brede Welvaart, nu in Tilburg, op 4 november 2024, formeel georganiseerd door het ‘Programma Brede Welvaart | Tilburg University’. Opnieuw speurde ik in het programma naar aandacht voor de mondiale kant en de formele dimensie ‘Elders’. Maar opnieuw vond ik geen enkel onderdeel daarover, zoals onze vele mondiale (handels)relaties (bijv. het veevoer van vele mondiale hectares elders) en natuurlijk ook onze onrechtvaardige en schadelijke veel te grote mondiale Ecologische Voetafdruk. Opnieuw reageerde ik daarop per email. Pas na aandringen kwam er de reactie dat er wel in het openingsgedeelte aandacht voor zou zijn, maar het gebeurde toch niet. Het wordt helaas saai, maar ook tijdens deze groots aangepakte conferentie was de mondiale dimensie weer ver te zoeken. Geen woord en ook geen werkgroep daarover. Dat sterkte me in de conclusie dat de organisatoren van deze bijeenkomsten de achtergrond van Brede Welvaart en zelfs van de jaarlijks Monitor niet of nauwelijks kennen. Want daarin komen wel elk jaar diverse mondiale analyses en ook de berekende mondiale voetafdrukken duidelijk naar voren. En bijvoorbeeld ook de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals) van de Verenigde Naties, met de doelstellingen voor 2030.
Spotlightstories op niveau
Aanvankelijk was ik van plan dit artikel rond februari/maart te maken. Maar toen kwam er onverwacht nog een nieuwe aankondiging binnen, nu van het ‘Brabants Netwerk Brede Welvaart’, voor een bijeenkomst op het hoogste niveau van het Provinciehuis. Dit keer ging het om een nieuw concept met de titel ‘Spotlightstories’, dus weer een nieuw initiatief in Brabant. Ook nu schreef ik me in, natuurlijk in de hoop dat er nu wel serieuze aandacht zou zijn voor de dimensie ‘Elders’. De opkomst was bemoedigend, en we kregen een interessant programma aangeboden: twee presentaties en discussie in kleine groepen.
De eerste presentatie ging over ‘Free Fashion’, een initiatief uit Tilburg. Absoluut een creatief project met o.a. een winkel en kledingrekken bij diverse huizen met gratis tweedehands kledingstukken. Het ging in feite over onze veel te veel gekochte kleding, de slechte kwaliteit ervan en de paar keer dat ze nog maar gedagen worden. Dus vooral over ons probleem hier, want we kunnen de grote hoeveelheid afgedankte kleding bijna nergens meer kwijt. Arme landen weigeren zelfs de import van de volle kledingcontainers, vanwege de concurrentie van de eigen kledingsector.
De Quiet 500
Ook het tweede project ‘Quiet 500’, als tegenhanger van de ‘Quote 500’, bleek een maatschappelijk belangrijk project, over de stille armoede in ons eigen land. Het bleek heel creatief aangepakt te zijn, met een imposante uitgave van een dik tijdschrift met ongeveer dezelfde gelikte cover als die van de ‘Quote 500’. Het prachtige tijdschrift staat vol met praktijkvoorbeelden over hoe mensen in de knel raken. Maar ook bij dit project ging het niet over de mondiale gevolgen van onze economie, en de nog steeds ongekende armoede in veel zuidelijke landen. Dit is extra wrang omdat onderzoek, o.a. door een lid van het Platform DSE, heeft uitgewezen dat tegenover het geld dat we aan ontwikkelingssamenwerking uitgegeven, gemiddeld wel twee keer zoveel geld aan die landen wordt onttrokken, op diverse slinkse manieren. ‘Omgekeerde ontwikkelingshulp’ wordt dat genoemd. Daar is recent nog een extra domper bijgekomen, namelijk de 2,3 miljard euro die onze huidige regering extra van het budget voor ontwikkelingssamenwerking heeft afgesnoept. Dus de balans is intussen wel heel erg negatief uitgeslagen als het gaat om ook te zorgen voor mondiale duurzaamheid en meer rechtvaardige verhoudingen, en dus de Nederlandse positie daarin. Wat zijn weer erg kortzichtig geworden!
Nationaal Netwerk Brede Welvaart
Vanuit Brabant werd in 2021 door 5 regionale planbureaus het ‘Nationaal Netwerk Brede Welvaart’ opgericht. Ik ben zeer benieuwd wanneer er binnen dat netwerk de nodige aandacht voor ‘Elders’ gaat komen. Tot nu toe valt er nog nauwelijks iets over die mondiale dimensie te bespeuren op hun gezamenlijke website netwerkbredewelvaart.nl/.
En de provincie Brabant zelf heeft een ‘Uitvoeringsprogramma Brede Welvaart 2024 – 2027’ op hun website staan en daar windt men er zelfs helemaal geen doekjes meer om, want daar staat groot en letterlijk: ‘Een concreet plan om bij te dragen aan een goede kwaliteit van leven voor alle Brabanders’. Ik hoop van harte dat het in Nederland spoedig beter gaat met die cruciale mondiale dimensie van Brede Welvaart.
Jan Juffermans, 5 mei 2025