Op 5 september 2023 is hij overleden, de opmerkelijk actieve en creatieve actievoerder Willem Hoogendijk. Als jurist was hij vooral actief op het gebied van economie en milieu. Hij werd 90 jaar. En hij meldde o.a. dit nog in zijn laatste e-mails op 23 augustus aan de groep rond het Platform Duurzame en Solidaire Economie:
“In plaats van koffie leuten op de terrasjes zullen we moeten moestuinen, repareren, hergebruiken, leren doen met wat er is. Buurt mobiliteit, buurt bouwen, buurt energie opwekken, handen uit de mouwen weer. De nieuwe welvaart. Geheel andere want sobere levensstijl, maar wel met veel meer convivialiteit. We moeten weer gemeenschapsmensen worden. Zoals ook Omtzigt wil. Die echter klimaatmager is…”
Prachtig, dat woord ‘klimaatmager’. Typisch Willem. Hij zei of schreef zijn kritische stukken zelden zonder weer een mooie woordvondst. Hij bracht zijn commentaren of voorstellen vele malen met een of meer van zijn artistieke tekeningetjes. Zijn kunstzinnigheid was ook terug te vinden in zijn (bescheiden) handel in kunst. In die zin was hij ook een zoon van zijn vader, een belangrijke kunsthandelaar. Het boek over de kunsthandel van zijn vader was ook zijn laatste grote project.
Hij was een van de meest inspirerende deelnemers aan vele activiteiten. En hij was een activist lang voordat die term gemeengoed werd. Je kwam hem regelmatig tegen bij het Utrechtse actiecentrum de Kargadoor of bij acties en informatieve bijeenkomsten. Binnen de Kargadoor was Willem een van de trekkers van de actiegroep Strohalm. Een kort citaat uit een interview in het tijdschrift Ekologie van Strohalm uit 1980: Ekologie zal demokratisch zijn of zij zal niet zijn. Hoogst actueel dus!
Ook de Stichting Aarde in Utrecht was een schepping van Willem. Willem schreef pamfletten, folders en boeken, vooral over een kalmere economie, die terdege rekening houdt met de Aarde. Hij was ook een van de eersten die Aarde met een hoofdletter schreef, en meedeed aan de actie die daarvoor rond 2015 startte. Voor het kwartaaltijdschrift De Kleine Aarde schreef hij lang een column. Altijd over praktisch in actie komen, en vooral ook verzet tegen de grote ‘groeidwang’ ofwel het steeds maar blijven streven naar economische groei! Belangrijk in het ecologie- en duurzaamheidsdebat was ook zijn voortdurend benadrukken van de basisprincipes van de natuurkunde: de tweede wet van de thermodynamica en de toename van de entropie, de onvermijdelijke wanorde die ontstaat doordat bruikbare energie blijvend verloren gaat. Vandaaruit stond hij ook onvermijdelijk op het pad van de décroissance, degrowth of ontgroei.
Zijn ideeën werkte hij uit in het boek ‘The Economic Revolution’ van 1991, dat ook werd vertaald in het Frans, Spaans en Tsjechisch. Een Nederlandse bewerking ervan verscheen onder de titel ‘Economie Ondersteboven’. Op het internationale vlak onderhield Willem goede contacten met Herman Daly, Hans Binswanger en Serge Latouche.
Eind jaren negentig stuurde het samenwerkingsverband van Zuidelijk Afrikaanse Vakbewegingen een oproep naar enkele Nederlandse activisten. Zij gaven aan dat zij zelf actief betrokken waren bij de ontwikkeling van alternatieven voor het neoliberalisme. En ze vonden dat progressief Nederland dat ook moest doen. Dat leidde tot een uitnodiging van toen inspirerende activisten zoals Gerrit Huizer, Klaas de Jonge en John van ’t Hoff tot een beraad aan de Tilburgse universiteit. Dat beraad werd druk bezocht. Op termijn leidde dit tot de oprichting van ‘Voor de Verandering’, dat in 2006 opging in het genoemde Platform DSE. En een van de meest actieve discussianten was Willem. Hij verbaasde veel deelnemers, allen van ‘goede linkse’ en soms academische huize, met zijn speelse manier van het onderuit halen van het heersende economisch taalgebruik, en hij kwam met concrete ideeën en voorstellen om de economie fundamenteel te herinrichten.
Willem was geen econoom, althans niet van professie. Desondanks, of misschien juist dankzij, strooide hij veel ideeën rond over hoe anders te ‘economiseren’. Op dit moment zijn uitdrukkingen als ‘anders rekenen’, ‘krimp’, ‘groeidwang’, ‘Brede Welvaart’ ‘regionalisering’ en ‘degrowth’ tot het gemeengoed van veel organisaties en personen gaan behoren. Het zou te ver gaan om dat allemaal te danken aan Willem. Maar hij heeft zeker een belangrijke rol vervuld, want onderschat niet de invloed van de vele in binnen- en buitenkamers gehouden beraden waarbij klassieke kapitalistische zekerheden werden onderuit gehaald. En ook het lobbyen en discussiëren op individueel niveau. Zo was Willem regelmatige klant bij het CBS om hen tot andere zienswijzen te overtuigen. En regelmatig was hij te vinden op de opiniepagina’s van de Nederlandse dagbladen.
Tot het einde toe bleef hij actief betrokken, getuige zijn eerder gememoreerde emails. En bleef hij alleraardigst met steeds echte belangstelling voor het wel en wee van medestrijders.
Willem, zeer bedankt. Wij zullen je enorm missen.
John Huige, Jan Juffermans, Lou Keune en Gerrit Stegehuis