Van alle uitdagingen waar we de komende decennia voor staan, staat het indammen van de ecologische crisis met stip bovenaan. Andere uitdagingen zijn eerlijker delen, het recht op werk, het indammen van de vluchtelingenstroom, betaalbaar wonen en goede zorg. De gevestigde politiek staat vrijwel met lege handen, want de drijvende krachten achter hun economisch beleid zijn voor een belangrijk deel de oorzaak van deze problemen. De kracht van samenwerkend Links is het bij de wortel aanpakken van deze uitdagingen met een op waarden gebaseerd, integraal beleid. Dit zal ook het rechtspopulisme de wind uit de zeilen nemen. Europese samenwerking is daarbij onontbeerlijk.
Deel 1 ging over het verlies van politieke macht van links in Europa door de opkomst van het neoliberalisme, rechts en links populisme en groene partijen. Deel 2 beschreef de behoefte aan bestaanszekerheid, de kern van een gezamenlijke linkse visie. In deel 3 volgde een oproep aan politieke partijen om hun waarden breder dan alleen integriteit en omgangsvormen te definiëren en uit te dragen. Dit laatste deel benadrukt de noodzaak tot samenwerking vanuit die brede context.
De vernietiging van ons milieu vormt de grootste bedreiging voor het bestaan van de mens. Nu al worden miljarden mensen door die vernietiging getroffen. Dat lot zal onze kleinkinderen niet bespaard blijven. Hun bestaan zal ernstig worden aangetast als er de komende twintig jaar geen ingrijpende maatregelen genomen worden. Bij het overgrote deel van de burgers, veel politieke partijen èn de journalistiek wordt dit nog niet zo ervaren. Het is amper een onderwerp in de verkiezingsstrijd. Als het milieu al aan de orde komt, gaat het over klimaat, terwijl andere ecologische grenzen als biodiversiteit, landgebruik, de veerkracht van oceanen, de nitraat- en fosfaatcyclus en de chemische verontreiniging ook overschreden worden. Als het al over klimaatverandering gaat, gaat over energie, terwijl de voedselketen daarvan de belangrijkste oorzaak is. Wie de mond vol heeft over moraal en waarden, zou het vooral hier over moeten hebben.
Tijdklem
Gelukkig zijn jonge politici van vrijwel alle politieke partijen zich een stuk bewuster van de urgentie van het milieuvraagstuk. Dat blijkt uit het manifest dat met Jan Terlouw als inspirerende moderator onlangs is gelanceerd.Dit manifest geeft enige hoop, maar aan het verspreiden van meer kennis over milieu en aan milieubewustzijn zal nog hard gewerkt moeten worden. Omdat we wat betreft het indammen van de ecologische crisis in een tijdklem zitten, kunnen we daar niet op wachten. Het meest effectief op kortere termijn is duurzaamheid te verbinden met zaken die wel hoog op wensenlijstjes van burgers staan: eerlijk betaald werk, betaalbare huisvesting en gezondheidszorg en een effectiever vluchtelingenbeleid. Dat is heel goed mogelijk, want duurzaamheid is vaak de sleutel om aan die wensen te kunnen voldoen.
Vooral het recht op eerlijk betaald werk kan niet genoeg benadrukt worden. Dit recht verschaft mensen zekerheid en koopkracht bijvoorbeeld als het gaat om wonen, gezondheid, voedsel en onderwijs. Werkgelegenheid is ook de motor achter integratie. Voldoende werk in Afrikaanse en Aziatische landen zal bovendien de vluchtelingenstromen uit die landen kunnen indammen. Belangrijk is dat de productie aan een aantal eisen voldoet. Die eisen zijn eerlijke beloning, goede arbeidsomstandigheden, geen overbelasting van het milieu, geen uitputting van schaarse grondstoffen en energie en geen belastingontwijking en -ontduiking. Het overgrote deel van de huidige productieketens voldoet niet aan deze eisen. Vrijhandel leidt overal ter wereld tot scherpe concurrentie op de kostprijs ten koste van milieu, uitputting van grondstoffen, arbeidomstandigheden, eerlijke beloning en staatsinkomsten die nodig zijn voor collectieve voorzieningen.
‘Neoprotectionisme’
Hoe ecologische en economische bestaanszekerheid te garanderen wordt uitgewerkt in de tien punten van ‘De Grote Transitie’. Het gaat ondermeer om een ander belastingstelsel, een circulaire economie, het aanpakken van de financiële sector, een kortere werkweek en investeren in energiebesparing, groene energie, recycling, duurzame landbouw, zorg, onderwijs. Allemaal zaken die veel banen op zullen leveren en waar we morgen mee kunnen beginnen. Het betekent dat productieketens aan eisen op het gebied van beloning (B), arbeid (A), recycling (R) en milieu (M) moeten voldoen. Binnen het gebied dat aan deze BARM-eisen voldoet is vrij verkeer van personen, goederen en diensten mogelijk. Het is cruciaal de markt te beschermen tegen oneerlijke concurrentie van producten die niet aan de BARM-eisen voldoen. Noem het ‘neoprotectionisme’ als noodzakelijk tegenwicht voor neoliberalisme en vrijhandel. Het leidt tot een open circulaire economie met een grote mate van zelfvoorziening waarbij kringlopen zoveel mogelijk gesloten worden. Dat is de inzet voor een EU 2.0. want “Europa’ is hiervoor onmisbaar. Deze EU 2.0 kan vervolgens handelsverdragen sluiten met landen die ook aan deze eisen willen voldoen.
Bij De Grote Transitie gaat het om samenhang; dat je voor de aanpak van de meeste problemen niet aan één touwtje kunt trekken. De onderlinge verwevenheid van veel punten vereist een integrale aanpak, waarbij de grenzen die het milieu stelt niet overschreden mogen worden. Zo is het mogelijk om uit de neerwaartse spiraal te komen. Een spiraal van groeiende bestaansonzekerheid door een groeiverslaafde en schuldgedreven economie die grote ongelijkheid schept en het milieu vernietigt. Het is een verbindende visie waarbij afscheid wordt genomen van de gedachte dat er geen alternatief voor globalisering is.
Waar ben je vóór
‘Take back control‘ is hierbij de opgave. De politiek heeft zelf veel van haar macht aan de markt gegeven. Om die macht te heroveren gaat het erom waar je vóór bent. Dus niet tegen wereldhandel, maar voor een circulaire en dus meestal regionale economie en voor eerlijke handel; niet tegen groei maar voor eerlijk delen; voor de kwaliteit van milieu, zorg en onderwijs. Niet met een opgeheven vingertje mensen op hun milieugedrag aanspreken, maar het mensen veel gemakkelijker maken duurzamer te leven in plaats van, zoals nu, ze dat juist moeilijk te maken. Door deze transitie zal de kwaliteit van het bestaan van iedereen erop vooruit gaan en kunnen we die kwaliteit van het bestaan ook voor toekomstige generaties waarborgen. Dat is een politiek die uitgaat van rechtvaardigheid; die uitgaat van waarden en beginselen. In tegenstelling tot de vrije markt, want de markt kent geen moraal.
Een dergelijke politiek zal voor een belangrijk deel het rechtspopulisme de wind uit de zeilen nemen. Dan hoeft er niet met gekleurde Nederlanders of asielzoekers om banen en huizen geconcurreerd te worden. Het is een politiek die de zorgen van mensen serieus neemt. Hoe krijg ik weer een baan of heb ik mijn baan morgen nog? Kan ik mijn hypotheek nog wel betalen of betaalbaar een huis huren? Hoe kom ik uit mijn schulden? Hebben mijn kinderen nog kans op goede opleiding met daarna een baan? Kunnen we zoveel asielzoekers opvangen en hoe verdedigen we onze waarden bijvoorbeeld als het gaat om scheiding van kerk en staat, homo- en vrouwenrechten? De Europese Unie, wat hebben we daar eigenlijk aan? Is het werkelijk zo erg gesteld met het milieu? Het zijn terechte zorgen die Links, met een op hoofdpunten gedeelde visie, kan aanpakken en proteststemmen zo weer terug kan winnen.
Neuzen in één richting
De PvdA zal zich de komende tijd grondig gaan bezinnen. De onder Wim Kok afgeschudde ideologische veren, zullen vrijwel zeker weer deels in ere worden hersteld; beginselen als de kwaliteit van het bestaan, het recht op werk en eerlijk delen. GroenLinks is gelukkig al teruggekomen op het al te liberale beleid van Femke Halsema. De SP was een belangrijke criticaster van het neoliberalisme en hoeft slechts het groene hart – zoals bij oud-voorman Remi Poppe – weer te laten kloppen. Ook over een humaan en ruimhartig asiel- en vluchtelingenbeleid, met de erkenning dat er economisch en cultureel een grens zit aan de absorptiecapaciteit, kunnen de neuzen in dezelfde richting gaan staan. Dat geldt ook voor het weer betaalbaar maken van wonen en zorg, door speculatie tegen te gaan en doorgeslagen managerscultuur en bureaucratie te bestrijden. En samenwerkend links is niet tegen ‘Europa’, maar voor een sociaal, duurzaam en slagvaardig Europa. Op de huidige manier doormodderen is geen optie. Zo kan Links het vertouwen van de kiezer, ook van mensen die nu op de PVV stemmen, winnen en wordt Links, nationaal en Europees, weer een factor van betekenis.
Om Links kan je niet heen
Door vergaand samen te werken en elkaar bij huidige en toekomstige coalitievorming vast te houden, kan men bij geen enkele kabinetsformatie nog om GroenLinks, SP en PvdA heen. Dat kan, als men er echt voor gaat, de kracht van Links zijn. In het verleden zijn communisten, gelovigen en pacifisten in GroenLinks samengegaan, omdat er zoveel gemeenschappelijk was. Ook in een Verenigd Links (VL) is er zoveel meer wat verbindt en kunnen verschillende ‘bloedgroepen’ naast elkaar bestaan. Samen hebben zij virtueel nu al beduidend meer zetels dan de VVD heeft en met een wervend programma wordt het mogelijk dat samenwerkend Links meer zetels zal krijgen dan VVD en CDA samen. Dan krijgt VL de leiding bij het formeren en met partijen als D66, ChristenUnie en Partij van de Dieren valt goed samen te werken. Als het CDA rentmeesterschap en ‘eerlijk delen’ wat serieuzer neemt, valt er ook met hen compromissen te sluiten. Met de VVD zal dat nu vrijwel onmogelijk zijn. Een samenwerkend en liefst verenigd Links doet simpelweg niet mee als op hoofdpunten geen stevige vooruitgang wordt geboekt. Linkse partijen helpen de VVD, het CDA en D66 beter niet aan een meerderheid als deze niet kiezen voor eerlijk delen, en als er niet stevig in het milieu wordt geïnvesteerd. Kies dan liever voor een constructieve maar scherpe oppositie, zodat kiezers weten waar ze de volgende keer op moeten stemmen. Samen optrekken zal een zoektocht zijn, maar meer nog is het een boeiende missie.
Op dit moment is in Duitsland de ster van Martin Schultz aan het rijzen. Dat lukt hem door geloofwaardig over het voetlicht te brengen dat hij weet wat de zorgen van veel mensen zijn. Hij doet uitspraken als ‘mensen die hun geld voor zich kunnen laten werken, hebben het beter dan mensen die moeten werken voor hun geld’. Dat geeft hoop. Kom dus onbevreesd op voor de waarden waar Links voor staat en draag die inspirerend en met optimisme uit. Dat alles in de wetenschap dat het bieden van effectief tegenwicht aan mondialisering, vrijhandel en de belangen van het ‘Grote Geld’ verre van gemakkelijk zal zijn. Wel noodzakelijk.
Frans van der Steen
Lid Platform Duurzame en Solidaire Economie
* een paar aanvullingen aan de tekst zijn gedaan op 14-03