De discussie begint onder leiding van Saskia Kouwenberg met het kort bespreken van enkele conclusies uit de workshops, die achter de sprekers op een scherm worden geprojecteerd. Kouwenberg vraagt de forumleden om met handgebaren aan te geven of ze het daar wel of niet mee eens waren. Dan blijkt al meteen dat vooral de meningen over te nemen maatregelen uiteenlopen. Waar wel algemene overeenstemming over is, is over de urgentie van de situatie. De gespreksleider vraagt allen om met een cijfer aan te geven of de omvorming van de economie voor henzelf een zeer urgent beeld oplevert (cijfer 10), of dat het wel meevalt en we vooralsnog wel op de huidige manier door zouden kunnen gaan.
Allen geven tussen de 8 en 10, van zeer urgent dus. Halsema, die een 9 geeft: “de enige reden dat ik geen 10 geef, is dat ik weet dat het nóg erger kan”. Zowel vakbondsleidster Jongerius als PvdA-kamerlid Samson vinden de situatie uiterst urgent, maar koppelden daar nadrukkelijk geen drastische maatregelen aan.
Later in de discussie verklaart ook werkgevers-vertegenwoordiger Janssens dat hij van mening is dat we vooral moeten zoeken in de hoek van technologische ontwikkelingen en “verandering van eigen gedrag”. Ook de ‘groene fiscaliteit’ zou een stap in de goede weg zijn. Tom Willems, van de Vlaamse vakbeweging, was op de klimaatconferentie in Balie. Zijn inschatting is dat er van de afspraken weinig terecht zal komen als niet ook de geïndustrialiseerde landen en de werkgevers akkoord gaan met een “ambitieus milieubeleid” waarvoor sociaal overleg nodig is. Myriam vander Stichele (als vertegenwoordiger van de ngo’s) heeft ook ambitieuzere voorstellen. Zij pleit ervoor om de mechanismes aan de kaak te stellen die stelselmatige ecologische en armoedeproblemen veroorzaken, tegenmacht te organiseren en “het aanjagen van alternatieven”. Zij wijst ook op de tegenstellingen in het beleid van de landen: aan de ene kant milieubeleid en armoedebestrijding beloven, aan de andere kant koersen op neoliberale handelsafspraken.
Het laatste deel van het debat is gereserveerd voor vragen uit de zaal. Opmerkelijk is de reactie van het forum op een van die vragen. Econoom Roefie Hueting, tevens pionier van de groeikritiek en grondlegger van het Duurzaam Nationaal Inkomen, vraagt of de forumleden “zenuwachtig zouden worden als zou blijken dat de noodzakelijk te nemen maatregelen ten koste zouden gaan van het nationaal inkomen”.
De vraag wordt door de gespreksleider gretig doorgegeven en uiteindelijk bekennen de aanwezigen, inclusief de vertegenwoordigers van de politieke partijen en de vakbond, dat dat mogelijk zou moeten zijn.
Bob Goudzwaard noemde dit feit in zijn laatste woord in de discussie “een unicum”. Groei is niet meer vanzelfsprekend heilig in het economische denken. (Ook hiervan komt binnenkort een uitgebreider verslag op de website)
Leida’s zwanenzang
De slotwoorden worden tegen 17.00 uur uitgesproken door Leida Rijnhout van Vodo, medeorganisator van de conferentie. Zij vat de eerste resultaten van de conferentie samen. Een deel van de doelen is goed bereikt, zoals het afgeven van een signaal en aanzwengelen van het debat over deze thematiek. De noodzaak daarvan is wel grondig benadrukt. Wat betreft het “zetten van de neuzen in dezelfde richting” is gedeeltelijk succes geboekt. Daarnaast er is nog veel werk te doen: er moeten gezamenlijke doelen gesteld worden en een traject gebouwd waarin plek is voor ieders eigenheid.
Leida waarschuwt voor doemdenken. Een van de gemeenschappelijk kenmerkend van de aanwezigen is immers dat “we allemaal geloven in de maakbaarheid”. Ze wijst naar de kalender van de Maya’s, die in 2012 ophoudt. “Dat betekent dat er dan een nieuw tijdperk aanbreekt”.
Het voorstel is om in dat jaar een nieuwe conferentie te organiseren, en in de tussenliggende vier jaar hard aan het werk te gaan om de belangrijkste barrieres op te lossen.
*) Alle deelnemers aan de conferentie ontvingen gratis een exemplaar van het boek ‘Echte Economie’ van Arnold Heertje. Dat was te danken aan de sponsor B&A Groep. Financiele steun kwam tevens van de volgende sponsors. Daarmee waren de kosten van het organiseren van de conferentie (inclusief de lunch) bijna gedekt.
*) Foto’s van de conferentie zijn hier te vinden
*) De nieuwsbrief Groeistuip zal ook in de komende maanden regelmatig verschijnen. Om deze per email te ontvangen, kun je je hier opgeven