De belangrijkste opdracht van links is in de nationale en Europese politiek weer een factor van betekenis worden en zo een tegenwicht aan neoliberaal en populistisch rechts te bieden. Dat kan door vergaande samenwerking, en op den duur samengaan, op een wervend programma waarvan bestaanszekerheid het kernpunt is. En door economische bestaanszekerheid te verbinden met werkbare oplossingen als het gaat om de vluchtelingen, de Europese Unie, gezondheid, veiligheid, overbevolking en milieu.
Deel I ging over het verlies van politieke macht van links in Europa door de opkomst van het neoliberalisme, rechts en links populisme en groene partijen. Met name sociaaldemocratische partijen hebben zich mee laten voeren op de golven van de globalisering in plaats van een tegenwicht te bieden. Omdat het rechts populisme van de daken schreeuwt dat het heel anders kan en moet, heeft het de stem van een groot deel van het volk gekregen. Die opsplitsing van links en rechts heeft geleid tot een versplinterd politiek landschap. Maar van deze nood zou een verenigd links heel goed een deugd kunnen maken.
Laten we Nederland als voorbeeld nemen. Tot voor kort was het ondenkbaar dat een partij, de PVV, met 28 zetels de grootste partij kon worden en dat voor een meerderheid minimaal 4 partijen nodig zijn. Doordat de meeste partijen niet met de PVV willen samenwerken zou de VVD met 24 zetels in de peiling de formatie gaan leiden en zijn voor een coalitie wellicht 5 partijen nodig.
Deze cijfers zijn gebaseerd op een Ipsos-peiling; dagkoersen dus. Maar de trend is duidelijk. De VVD zit economisch en ecologisch ver rechts in het spectrum. De programma’s van CDA, D66, Groenlinks, SP en PvdA hebben duidelijk meer met elkaar gemeen. Een verenigd links (VL) van Groenlinks, SP en PvdA, zou samen 37 zetels hebben – de helft meer dan de VVD – en zou zeer waarschijnlijk een coalitie gaan leiden.
Een coalitie van bijvoorbeeld VL, D66, CDA uitgebreid met CU of PvdD heeft in de peiling een meerderheid van 78 zetels. Dit zou de politiek grondig veranderen. Waarom blijft links toch zo verdeeld, terwijl er zoveel meer is dat hen bindt? Zeker als het besef echt zou doordringen dat 1+1+1 geen 3 maar 10 is. Ook in andere Europese landen zou linkse samenwerking veel kiezers weer kunnen terugwinnen.
Die samenwerking vereist vanzelfsprekend een behoorlijke mate van overeenstemming over de samenleving die we willen. Kern van een gezamenlijke visie zou herstel van economische bestaanszekerheid kunnen zijn want dat is wat veel mensen nu zo missen. Als er voldoende eerlijk betaalde banen en betaalbare huizen zijn, dan zal dit veel van de huidige onzekerheid en onvrede ook op andere terreinen uit de lucht halen. Daarnaast is er het nodige culturele ongenoegen met name rond de aanhoudende stroom vluchtelingen.
Invoelbaar ongenoegen want er zit niet alleen financieel een grens aan de opvangcapaciteit, maar ook cultureel. Dat betekent de erkenning dat de Europese Unie door gebrek aan eensgezindheid is vastgelopen en zo door blijven modderen geen zin heeft. Dus op weg naar een EU die met een ‘solidair patriottisme’ de oorzaken vluchtelingenstroom bij de bron aangepakt, de grenzen beter bewaakt, de opvang in de EU beter regelt en een aantal cruciale waarden rond onze rechtstaat verdedigt. De kans is dan groot dat afscheid genomen moet worden van landen die eensgezindheid stelselmatig dwarsbomen.
Misschien wel het allerbelangrijkste is economische bestaanszekerheid te verbinden met ecologische bestaanszekerheid. We kunnen niet langer doorgaan met het uitwringen van de Aarde, waarbij veel van de vernietiging sluipend en onomkeerbaar is. Dat kan door wat goed is voor het milieu te verbinden met wat goed is voor banen, de portemonnee, gezondheid, voedselzekerheid en grondstoffen- en energiezekerheid. Productie nationaal en Europees dient daarom aan stevige eisen te voldoen.
Dat kan alleen als de Nationale en Europese markt wordt beschermd tegen producten die niet aan dergelijke eisen voldoen. Zonder een veerkrachtig milieu kan er bijvoorbeeld niet voldoende voedsel, kleding of hernieuwbare grondstoffen worden geproduceerd. We zijn onmisbare schaarse grondstoffen supersnel aan het uitputten. Bij een veerkrachtig milieu en hergebruik van grondstoffen gaat het het sluiten van kringlopen en dus om ‘juistschaligheid’; de optimale schaal voor productie en dat is vaak lokaal of regionaal.
Het is alles bij elkaar geen geringe uitdaging waar samenwerkend en verenigd links voor staat. Laten we daar de komende drie jaar aan werken. Alle instrumenten voor een bijbehorende integraal beleid zijn er al. Dat kan het waardengedreven, inspirerende verhaal over de toekomst die we willen worden dat mensen weer vertrouwen geeft in links. Daarover meer in het laatste deel. Zo kan verenigd links, zowel nationaal als Europees, weer een factor van betekenis worden en het neoliberaal en populistisch rechts de wind uit de zeilen nemen.
Frans van der Steen