Open brief vraagt om een einde aan de groei

Meer dan 200 wetenschappers hebben een open brief ondertekend die is verschenen in veel Europese kranten, zoals de Guardian (met alle ondertekenaars), Die Zeit, Libération en De Morgen. Onder de ondertekenaars zijn Tim Jackson, Saskia Sassen, David Graeber en Kate Raworth. Europees en nationaal beleid moet volgens hen niet meer gericht zijn op economische groei, maar op het verhogen van de levenskwaliteit, het terugdringen van ongelijkheid en het herstellen van de natuurlijke omgeving. De brief verschijnt ter gelegenheid van een conferentie over ‘post-growth’, die op 18 en 19 september wordt georganiseerd door Europese Parlementsleden uit vijf verschillende fracties. Ook Platform DSE is bij die conferentie vertegenwoordigd. Hieronder volgt de tekst van de brief, wie de eisen mede wil ondersteunen kan hier een petitie tekenen.

Europa, tijd om economische groei los te laten

Deze week verzamelen wetenschappers, politici en beleidsmakers in Brussel voor een historische conferentie. Het doel van de bijeenkomst, georganiseerd door Europese Parlementsleden van vijf verschillende politieke groeperingen, vakbonden en ngo’s is de mogelijkheden af te tasten voor een ‘post-growth economy‘ binnen Europa – een economie waarin economische groei niet langer centraal staat.

De voorbije zeven decennia was het realiseren van economische groei de belangrijkste economische doelstelling van de Europese lidstaten. Maar die groei leidde ook tot milieudegradatie en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen. Vandaag overschrijden we meerdere veilige milieugrenzen van onze planeet, en het is duidelijk dat economische activiteiten onvoldoende sterk losgekoppeld kunnen worden van grondstoffengebruik of vervuiling.

Om de verschillende sociale problemen binnen de Europese lidstaten op te lossen hebben we bijgevolg niet méér economische groei nodig, maar moeten we werk maken van een meer rechtvaardige verdeling van wat we vandaag al hebben. Economische groei wordt bovendien alsmaar moeilijker om te realiseren door dalende productiviteitsstijgingen, de verzadiging van markten en milieudegradatie. Als de huidige trends zich doorzetten, hebben we binnen tien jaar misschien zelfs helemaal geen groei meer in Europa.

Vandaag proberen we de groei weer aan te zwengelen door meer schulden te maken, onze milieuwetgeving te versoepelen, de werkweek te verlengen en te snoeien in de sociale bescherming. Dat agressieve nastreven van economische groei ten koste van alles verdeelt onze maatschappij, creëert economische instabiliteit en ondermijnt onze democratieën.

Politieke leiders blijven tot vandaag het liefst ver van deze onderwerpen af. Zo vervelde het Europese ‘Beyond GDP‘-programma tot ‘GDP and Beyond‘. De officiële mantra binnen de EU blijft immers groei – zij het geherformuleerd als duurzame groei, groene groei of inclusieve groei – maar het is duidelijk dat economische groei nog steeds centraal staat. Zelfs de Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties omvatten het streven naar economische groei als een beleidsdoelstelling voor alle landen, ondanks de fundamentele tegenstrijdigheid tussen groei en duurzaamheid.

Alternatief beleid

Het goede nieuws is dat vanuit het maatschappelijke middenveld en academische kringen een post-growth-beweging is gegroeid. De beweging staat op verschillende plaatsen onder verschillende namen bekend: decroissance, Postwachstum, steady-state of doughnut economics, welvaart zonder groei, om er maar een paar te noemen.
Sinds 2008 worden degrowth-conferenties georganiseerd, die duizenden deelnemers samenbrengen. Een nieuw wereldwijd initiatief, de Wellbeing Economy Alliance (of WeAll), brengt deze bewegingen samen, terwijl een Europees onderzoeksnetwerk nieuwe ecologische macro-economische modellen ontwikkelt.

Uit dit werk blijkt dat het mogelijk is de levenskwaliteit te verhogen, onze natuurlijke omgeving te herstellen, ongelijkheden terug te dringen en betekenisvolle jobs te creëren – en dat alles zonder een behoefte aan economische groei. De enige voorwaarde is dat we inzetten op een beleid dat de afhankelijkheid van groei inperkt.
Deze alternatieve beleidsvoorstellen omvatten beperkingen op grondstoffengebruik, een meer progressief belastingstelsel dat de toenemende ongelijkheid aan banden legt en een graduele afbouw van het aantal werkuren per week.
Het gebruik van grondstoffen zou ingeperkt kunnen worden via een koolstofheffing waarbij de inkomsten die hieruit voortvloeien, kunnen terugstromen via een maatschappelijk dividend of via de financiering van sociale programma’s.
Het invoeren van zowel een basisinkomen als een maximuminkomen zou dan weer de ongelijkheid kunnen terugdringen, en tegelijkertijd de tijd besteed aan zorg herverdelen, en de machtsonevenwichten herstellen die vandaag onze democratieën bedreigen. Technologische vooruitgang zou ingezet kunnen worden om werktijden te reduceren en de levenskwaliteit te verhogen, in plaats van om arbeiders af te danken en de winsten van kapitaalhouders te verhogen.

Gezien de sociale en milieurisico’s die het huidige beleid, dat sterk focust op economische groei, met zich brengt, zou het onverantwoord zijn dat onze politici en beleidsmakers niet nadenken over een post-growth-toekomst.

De conferentie in het Europees Parlement is een veelbelovende start, maar een sterker engagement is nodig. Als een groep van bezorgde sociale en natuurwetenschappers vanuit alle hoeken van Europa vragen we de Europese Unie, haar instellingen en lidstaten dan ook om:
1. Een speciale commissie voor ‘post-growth futures’ op te richten in het Europees Parlement. Deze commissie moet een actief debat voeren over de toekomst van economische groei, beleidsalternatieven uittekenen, en het nastreven van groei als overkoepelende beleidsdoelstelling heroverwegen.
2. Alternatieve indicatoren te introduceren in het macro-economische raamwerk van de EU en van haar lidstaten. Economische beleidsmaatregelen moeten geëvalueerd worden op basis van hun impact op welzijn, grondstoffengebruik, ongelijkheid en het aanbieden van waardig werk. Deze indicatoren moeten bij beleidskeuzes een groter gewicht krijgen dan het bbp.
3. Het Stabiliteits- en Groeipact (SGP) om te vormen tot een Stabiliteit- en Welzijnspact. Het SGP is een verzameling van regels die overheidstekorten en overheidsschuld trachten in te perken. Dit pact moet herzien worden opdat alle lidstaten in staat zouden zijn te voorzien in de basisbehoeften van hun inwoners, en tegelijkertijd het grondstoffengebruik en de vervuiling te reduceren tot duurzame niveaus.
4. Een ministerie voor Economische Transitie in het leven te roepen in elke lidstaat. Een nieuwe economie die rechtstreeks focust op menselijk en ecologisch welzijn kan een veel betere toekomst bieden dan een economie die structureel afhankelijk is van economische groei.