Open brief aan Nieuwsuur: ontdoe economische groei van zijn ontastbare heiligheid

“Het kritiekloos praten over het al of niet herstellen van ‘de economie’ wekt de indruk dat we hier met een boven iedere kritiek verheven religie te maken hebben.”

Geachte redactie van Nieuwsuur,

Hierbij vraag ik uw aandacht voor de wijze waarop in Nederlandse radio- en televisie nieuwsrubrieken in het algemeen en Nieuwsuur in het bijzonder over de ontwikkeling van ‘de economie’ wordt gesproken. Dat gebeurt meestal met de tweedeling ‘slecht’ en ‘goed’ of niet of wel optreden van ‘herstel’. Goed is dan groei of meer consumptie, en slecht is geen groei of zelfs krimp en minder consumptie.

Het is nu meer dan veertig jaar geleden dat politiek Nederland diep onder de indruk was van het rapport van de Club van Rome, getiteld ‘Grenzen aan de groei’. Die opwinding is inmiddels verdwenen, maar in de afgelopen veertig jaar is het inzicht wijd verbreid geraakt dat economische groei, uitgedrukt in groei van het bruto nationaal product, geen goede graadmeter van vooruitgang is. Inmiddels zijn er tal van indicatoren ontwikkeld om maatschappelijke vooruitgang beter te kunnen uitdrukken. Ook is het inzicht wijdverbreid geraakt dat toenemende consumptie in de rijke landen niet als vooruitgang is te beschouwen. De aarde telt thans ruim 7 miljard mensen. De laatste jaren worden prognoses van de toekomstige omvang van de wereldbevolking naar boven bijgesteld. Eerst leek het erop dat omstreeks 2050 een stabilisering van de bevolkingsomvang van 9 tot 10 miljard aardbewoners zou optreden. Nu zijn er al prognoses van 11 tot 12 miljard aardbewoners in het jaar 2100. Het is een gigantische opgave om voor die aantallen mensen een redelijk bestaan mogelijk te maken zonder de aarde nog verder te belasten. Onder die omstandigheden is het onzinnig om economische groei en groei van de consumptie in een rijk land als Nederland als teken van vooruitgang te beschouwen. En bij dergelijke beschouwingen geheel aan de mogelijke milieueffecten van die groei voorbij te gaan.

Toch is dat hetgeen in nieuwsrubrieken van radio en televisie en ook in uw (vaak verfrissend kritische) rubriek Nieuwsuur gebeurt. Het kritiekloos praten over het al of niet herstellen van ‘de economie’ wekt de indruk dat we hier met een boven iedere kritiek verheven religie te maken hebben.
Uw uitzending van 8 december j.l. was hiervoor illustratief. Directeur Job Schwank van De Nederlandsche Bank zei daarin: ‘De consument heeft de afgelopen jaren heel weinig bijgedragen aan de economische groei, sterker nog, heeft bijgedragen, vaak, aan een krimp van de economie. Dus dat die consument wat optimistischer wordt en tegelijkertijd meer gaat uitgeven is voor de economie ontzettend belangrijk’. Hij mocht dit zonder enig kritisch commentaar in uw uitzending zeggen. Terwijl eenieder kan bedenken dat ‘de economie’ in dienst hoort te staan van het voorzien in een consumptieve behoeftenbevrediging die verenigbaar is met de draagkracht van de aarde, worden hier de rollen omgedraaid: de consumptie moet dienen om ‘de economie’ op gang te krijgen en te houden. Het ontbreekt er nog maar aan dat mensen die pleiten voor consuminderen wordt verweten dat ze de oorzaak zijn van de huidige economische crisis.

Deze uiting is niet een eenmalige gebeurtenis. Op 30 november mocht een econoom in uw uitzending spreken over ‘een wereld die tot stilstand is gekomen’ en eraan toevoegen dat we amper meer consumeren. Ook hier bleef een weerwoord achterwege.

Ik dacht toen: vandaar al die lijken op straat. Dat krijgt je ervan als mensen nauwelijks meer consumeren. Als ze straks, als het vriest, de verwarming niet meer aanzetten, wordt het nog erger.

Als uw redactie alleen maar de moeite neemt wat onderzoek te doen op internet zal het snel duidelijk worden hoe wijd verbreid de kritiek op ‘de economie’ inmiddels is geworden. Zo komen in vele landen economiestudenten in verzet tegen de wijze waarop hun het bestaande geloof in ‘de economie’ wordt opgedrongen; in Nederland bijvoorbeeld door Rethinking Economics NL.

Ontdoe ‘de economie’ van haar onaantastbare heiligheid en kom eens met kritische vragen aan pleitbezorgers van groei en toenemende consumptie. Met dank voor uw aandacht.

Hoogachtend,

Egbert Tellegen
Lid van het Platform Duurzame en Solidaire Economie

Auteur van: Afscheid van het kapitalisme. Over de aarde en onze economische orde. Amsterdam University Press. Oktober 2014

Deze brief is verzonden aan de redactie van Nieuwsuur op maandag 15 december 2014. Wij hebben nog geen reactie ontvangen.